VIII
როგორი ადგილი უჭირავს ანარქიზმს XIX საუკუნის დიად გონებრივ მოძრაობაში?
პასუხი ამ კითხვაზე რამოდენიმედ უკვე აღნიშნულია წინა თავებში. ანარქიზმი არის მსოფლმხედველობა, რომელიც ემყარება მოვლენების თანამედროვე, მექანიკურ (უფრო სწორი იქნებოდა, რომ გვეთქვა სიტყვა ”კინეტიკური”, რომლითაც აღნიშნავენ ნაწილაკთა მოძრაობას, მაგრამ ეს ტერმინი არ არის ყველასათვის ცნობილი) გაგებას და მოიცავს მთელ ბუნებას, ადამიანის საზოგადოებათა ცხოვრების ჩათვლით. გამოკვლევათა მისი მეთოდი – ეს უტყუარი ბუნებრივ-მეცნიერული (ინდუქცია) მეთოდია, რომლითაც შემოწმებულ უნდა იქნას ყოველი მეცნიერული დასკვნა. მისი ტენდენციაა – აგებულ იქნას სინთეზური ფილოსოფია, რომელიც უნდა შეიცავდეს სამყაროს ყველა მოვლენას, მათ შორის ადამიანთა საზოგადოების ეკონომიკურ, პოლიტიკურსა და ზნეობრივ ცხოვრებასაც, ისე რომ არ ჩავარდეს იმ შეცდომებში, რომლებშიაც ჩაეფლნენ კონტი და სპენსერი ზემოთხსენებულ მიზეზთა გამო.
ამიტომ ბუნებრივია, რომ თანამედროვე ცხოვრების დასმულ კითხვებზე ანარქიზმი იძლევა სხვაგვარ პასუხებს და უჭირავს სულ სხვა პოზიცია, ვიდრე ყველა პოლიტიკურ და აგრეთვე ზოგ სოციალისტურ პარტიას, რომელთაც ჯერ კიდევ ვერ უღალატნიათ წარსულის მეტაფიზიკური ფიქციებისათვის.
რასაკვირველია, მთელი მექანიკური მსოფლმხედველობის შემუშავება ეხლახან არის დაწყებული მის სოციოლოგიურ ნაწილში, რომელიც სწავლობს საზოგადოებათა ცხოვრებას და განვითარებას. მაგრამ იმასაც, რაც უკვე გაკეთებულია აჩნია ხანდახან, თუმცა არა შეგნებულად ზემოთ ნაჩვენები ხასიათის ბეჭედი. უფლების ფილოსოფიის დარგში, ზნეობის თეორიაში, პოლიტიკურ ეკონომიაში, ხალხთა და საზოგადოებრივ დაწესებულებათა ისტორიაში ანარქისტებმა უკვე დაამტკიცეს, რომ ვერ დაკმაყოფილდებიან მეტაფიზიკური დასკვნებით და ისინი განაგრძობენ ბუნებრივ-მეცნიერული საფუძვლების ძიებას თავიანთი დასკვნებისათვის.
ანარქისტები უარყოფენ ჰეგელის, შელინგისა და კანტის მეტაფიზიკას, რომისა და ეკლესიური უფლების კომენტატორებს, სახელმწიფოს სწავლულ პროფესორებსა და პოლიტიკური ეკონომიის მეტაფიზიკოსებს. ისინი ცდილობენ ბუნებისმეტყველის თვალთახედვით ნათელი მოჰფინონ ყველა იმ კითხვებს, რომლებიც წამოყენებულია ცოდნის ამ დარგში იმ მრავალი შრომით, რაც შეიქმნა ამ უკანასკნელი ოცდაათი თუ ორმოცდაათი წლის განმავლობაში.
ისევე როგორც მეტაფიზკური წარმოდგენები “მსოფლიო სულზე”, “ბუნების შემოქმედებით ძალაზე”, “მატერიის სიყვარულით მიზიდილობაზე”, “ბუნების მიზანზე და ცხოვრების არსზე”, “კაცობრიობაზე”, რომელიც შეგნებულია, როგორც სულიერი არსება და სხვები უკუგდებულია ეხლა მატერიალისტური ფილოსოფიის მიერ, ხოლო ის ჩანასახები ზოგადი აზრებისა, რომლებიც იმალება ამ სიტყვების უკან ითარგმნებიან ფაქტების კონკრეტულ ენაზე, – სწორედ ამგვარად ვიქცევით ჩვენ, როდესაც განვიხილავთ საზოგადოებრივი ცხოვრების მოვლენებს.
როცა მეტაფიზიკოსები ცდილობენ დაარწმუნონ ბუნებისმეტყველი, რომ ადამიანის ცნობიერება ვითარდება “სულის იმანენტური კანონების” თანახმად, ის მხოლოდ მხრებს იჩეჩავს და განაგრძობს ცხოვრებითი, გონებითი და გრძნობითი მოვლენების შესწავლას, იმ მიზნით, რომ დაგვანახოს, რომ ისინი წარმოადგენენ ქიმიურ და ფიზიკურ პროცესებს. ის ცდილობს აღმოაჩინოს მათი ბუნების კანონები.
სწორედ ასე, როცა ანარქისტს ეუბნებიან, რომ მაგალითად ჰეგელის თანახმად ყველანაირი განვითარება შედგება “თეზისის, ანტითეზისა და სინთეზისაგან”, ან რომ “უფლების მიზანია გამეფებულ იქნას სამართლიანობა, რომელიც არის უზენაესი იდეის მატერიალური განხორციელება”, ან კიდევ როცა მას ეკითხებიან, რა არის, მისი აზრით “ცხოვრების მიზანი” – ანარქისტიც მხრებს წევს მაღლა და საკუთარ თავს ეკითხება: “ნუთუ შესაძლებელია, რომ მიუხედავად მეცნიერების თანამედროვე განვითარებისა, მოძებნა ისეთი ადამიანებისა, რომლებიც ჯერ კიდევ თავის აზრს გამოთქვამენ პირველყოფილი ანთროპომორფიზმის ენაზე ( ანთროპომორფიზმი არის ისეთი წარმოდგენა, თითქოს ბუნებას განაგებს ადამიანის მსგავსი არსება)”?
მაღალფარდოვანი სიტყვები ანარქისტებს არ აბნევთ, რადგან იციან, რომ ასეთი სიტყვებით მხოლოდ უვიცობას მალავენ, დაუმთავრებელ გამოკვლევას, ან კიდევ უარესს, უბრალო ცრურწმენებს. ამიტომ, ისინი გვერდს უვლიან, როცა ასეთ სიტყვებს ეუბნებიან და განაგრძობენ თანამედროვე და წარსულ საზოგადოებრივ დაწესებულებათა მეცნიერულ შესწავლას. და რათქმაუნდა ისინი ხედავენ, რომ საზოგადოებრივი ცხოვრების განვითარება ბევრად უფრო რთულია და ბევრად უფრო საინტერესო პრაქტიკული მიზნებისათვის, ვიდრე ფიქრი ამ ფორმულების განსჯაზე.
ჩვენ ბევრი გვესმოდა უკანასკნელ ხანებში ”დიალექტიკური მეთოდის” შესახებ, რომელსაც გვირჩევენ სოციალ-დემოკრატები სოციალისტური იდეალის შესამუშავებლად. ჩვენ საერთოდ არ ვცნობთ ამ მეთოდს, რომელსაც ასევე არ აღიარებს თანამედროვე მეცნიერება. თანამედროვე ბუნებისმეტყველს ეს ”დიალექტიკური მეთოდი” მოაგონებს რაღაც წარსულს, დიდიხნის გარდასულსა და დავიწყებულს. მეცხრამეტე საუკუნის აღმოჩენები მექანიკაში, ფიზიკაში, ქიმიაში, ბიოლოგიაში, ფსიქოლოგიაში, ანთროპოლოგიაში და სხვა, ნაყოფია არა დიალექტიკური მეთოდისა, არამედ ნამდვილი მეცნიერული ინდუქციური მეთოდისა და რადგან ადამიანიც ბუნების ნაწილია და მისი პირადი და საზოგადოებრივი ცხოვრება ისეთივე ბუნებრივი მოვლენაა, როგორც ყვავილის ზრდა ან ჭიანჭველებისა და ფუტკრების საზოგადოებრივი ცხოვრების განვითარება, მაშასადამე არავითარი საფუძველი არ გვაქვს, როცა ჩვენ გადავდივართ ყვავილიდან ადამიანზე ან წავების საბინადროდან ადამიანის მიერ აშენებულ ქალაქებზე, გამოვიცვალოთ კვლევა-ძიების მეთოდი, რომელიც დღემდე ასე წარმატებით გვემსახურება და ვეძებოთ სხვა მეტაფიზიკის არსენალში.
ინდუქციურ მეთოდმა ძალიან კარგად აჩვენა თავისი ძალა იმით, რომ მეცხრამეტე საუკუნეში, როცა ის გამოიყენეს, მეცნიერებამ ბევრად უფრო წაიწია წინ ამ ას წელში, ვიდრე წინა ორი ათასწლეულის განმავლობაში. და როცა ის გამოიყენეს ადამიანის საზოგადოებათა შესწავლის დროს, არსად არ აღმოჩენილა წერტილი, სადაც სისუსტე გამოევლინოს და აეძულებინოს მეცნიერები დაბრუნებოდნენ შუა საუკუნეების სქოლასტიკას, რომელიც მხოლოდ აბრკოლებდა მეცნიერების განვითარებას. უფრო მეტიც, როცა ბურჟუაზიულმა ბუნებისმეტყველებმა, რომლებიც თითქოს ემყარებოდნენ დარვინიზმს, იწყეს ქადაგება: ”დაჰკა ყველას, ვინც შენზე სუსტია: ასეთია ბუნების კანონიო”, ჩვენთვის ადვილი აღმოჩნდა დაგვემტკიცებინა იმავე მეცნიერული მეთოდით, რომ არ არსებობს არავითარი ასეთი კანონი; რომ ბუნება ჩვენ სულ სხვას გვასწავლის და რომ ამგვარი დასკვნა, სხვა რომ არა იყოს რა, მეცნიერული არ არის; იგივეს თქმა შეიძლება იმის მტკიცებაზე, რომ თითქოს ქონებრივი უთანასწორობა ბუნების კანონი იყოს და რომ კაპიტალიზმი და მასთან დაკავშირებული ექსპლოატაცია ადამიანთა საზოგადოებრივი ორგანიზაციის საუკეთესო ფორმაა. სწორედ ბუნებრივ-მეცნიერული მეთოდი ეკონომიკურ ფაქტებთან მიმართებაში გვაძლევს საშუალებას დავამტკიცოთ, რომ ბურჟუაზიულ საზოგადოებრივ მეცნიერებათა, მათ შორის პოლიტიკური ეკონომიის ე.წ. ”კანონები”, სრულიად არ არიან კანონები, არამედ უბრალო მოსაზრებანი და სრულიად შეუმოწმებელი პრაქტიკაში.
მეცნიერული კვლევა მხოლოდ მაშინ არის ნაყოფიერი, როცა მას აქვს გარკვეული მიზანი და მხოლოდ მაშინ, როცა უნდათ მიიღონ პასუხი განსაზღვრულ, სწორად დასმულ კითხვაზე. ყოველი კვლევა მით უფრო ნაყოფიერია, რაც უფრო ცხადია კავშირი შესასწავლ საკითხსა და მის მდგომარეობას მსოფლმხედველობასთან შორის. რაც უკეთ მიესადაგება ეს საკითხი ჩვენს მსოფლმხედველობას, მით უფრო ადვილია მისი გადაწყვეტა.
და აი კითხვა, რომელსაც სვამს ანარქიზმი, შეიძლება გამოითქვას შემდეგნაირად: ”რომელი საზოგადოებრივი ფორმები უზრუნველყოფენ უკეთ მოცემულ სზოგადოებაში და საერთოდ ადამიანებში ბედნიერებას და მაშასადამე სიცოცხლის უმეტეს ჯამს?” – ”საერთო ცხოვრების რა და რა ფორმები არის საჭირო, რომ ბედნიერების ეს ჯამი გაიზარდოს და განვითარდეს, როგორც რაოდენობითად, ისე ხარისხობრივად, – ე.ი. გახდეს სულ უფრო სრული და ხელმისაწვდომი ყველასათვის?” სხვათა შორის ეს გვაძლევს პროგრესის ფორმულას. სურვილი ევოლუციის ამ მიმართულებით ხელის შეწყობისა განსაზღვრავს კიდეც ანარქისტების საზოგადოებრივ, მეცნიერულ, არტისტულ მოღვაწეობას.
ვეფხვია მანია 