პუანტილიზმი და ანარქიზმი

“პოლიტიკის ესთეტიზაციას ფაშიზმი მიმართავს,
ჩვენ კი მას ესთეტიკის პოლიტიზაციით ვპასუხობთ”
ვალტერ ბენიამინი

ამბობენ, რომ 1648 წელს, საფრანგეთში, ხელოვნების აკადემიის გახსნაზე ლუი XIV-მ მიმართა შეკრებილ მხატვრებს: “თქვენ წილად გხვდათ უდიდესი პატივი მსოფლიოში – ასახოთ ჩემი დიდება!” (სურ. 1) აკადემია მეფის პირველი მინისტრის ზედამხეველობის ქვეშ იმყოფებოდა. ფერწერაში, ისევე როგორც ხელოვნების სხვა

სურ.1 ფრონდაზე გამარჯვებული ლუი XIV, გამოსახულია როგორც ძველი რომაული ღმერთი – იუპიტერი. 1655 წ.

დარგებში, მიმდინარეობდა მკაცრი რეგლამენტაციის პროცესი. აკადემიამ შეიმუშავა ფერწერის ჟანრებად დაყოფის სისტემა: ეს სისტემა გულისხმობდა ნამუშევრების კლასიფიკაციას მათი თემატიკის, სიუჟეტის მიხედვით. ისტორიული, ბატალური და მითოლოგიური ჟანრები “მაღალ” ჟნრებად იყო მიჩნეული, ხოლო პორტრეტი, ნატურმორტი, პეიზაჟი და ყოფითი ჟანრი კი – “დაბალ” ჟანრებად.

დაზგურ ფერწერაში შესრულებული ეს ჟანრები ზომებითაც განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან. მაღალი ჟანრის ნამუშევრები დიდი ზომის ტილოებს წარმოადგენდა მმართველი ფენის ძალაუფლების დემონსტრაციისა და სიუჟეტის პომპეზურობის ხაზგასასმელად.

ანტონი ვან დეიკი ინგლისის მეფის, ჩარლზ I-ის კარის მხატვარი იყო. ამ პორტრეზე (სურ. 2) მეფე ცხენზეა ამხედრებული და მთელ პეიზაჟს –

სურ. 2 ანტონი ვან დეიკი “ცხენზე ამხედრებული ჩარლზ I” (დაახ. 1637-38) 365 × 289 სმ. ტილო, ზეთი

და მნახველსაც – ზემოდან დაჰყურებს. ეს სურათი იმდენად დიდი იყო, რომ ვან დეიკს მის დასამთავრებლად კიბე დასჭირდა. სინამდვილეში ჩარლზი ჩია, ვიწროსახიანი კაცი იყო. სწორედ მისი მეფური, შთამბეჭდავი გარეგნობის გამოსახატავად დახატა მხატვარმა ის ასე მაღლა და ასე მბრწყინავ აბჯარშიც ამიტომ გამოაწყო, სახით კი მხოლოდ პროფილში გვიჩვენა.

აგრეთვე მმართველი ელიტისთვის, როგორც დამკვეთის დასაკმაყოფილებლად იხატებოდა ხშირად ანტიკური სიუჟეტები (სურ. 3), რომელთაც კლასიკური ტექსტების ცოდნით თავის მოწონება სურდათ. სურათები უამრავ დეტალს შეიცავდა, ამიტომ მათი ცქერა და ახალ-ახალი დეტალების აღმოჩენა დიდხანს შეიძლებოდა. ალეგორიებში ფარული აზრების ძიება, რისთვისაც მითოლოგიისა და ბიბლიის ცოდნა იყო საჭირო, პრივილეგიების დემონსტრაციისა და დომინაციის განხორციელებისთვის არსებული რიტუალების ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილი იყო, ისევე როგორც ჭამის, გართობისა და ურთიერთობის რიტუალური მეთოდები.

პეტრე კროპოტკინი – რეაქცია XIX საუკუნის დასაწყისში

III

საფრანგეთის რევოლუციის დამარცხების შემდეგ, როგორც ვიცით ევროპაში დაიწყო საყოველთაო რეაქცია ყველა სფეროში: პოლიტიკაში, მეცნიერებაში, ფილოსოფიაში. ბურბონების თეთრი ტერორი, 1815 წელს ავსტრიის, პრუსიისა და რუსეთის მონარქიებს შორის დადებული წმნინდა კავშირი ლიბერალური იდეების წინააღმდეგ და ა.შ. მოკლედ მთელი ევროპა მისტიციზმა მოიცვა.

რასაკვირველია, დიდი რევოლუციის ძირითადი პრინციპები არ დაღუპულან. რევოლუციის მიერ გამოცხადებულმა გლეხთა და მოქალაქეთა ბატონ-ყმობისაგან განთავისუფლებამ, კანონის წინაშე ყველას თანასწორობამ და წარმომადგენლობით (კონსტიტუციურმა) მართველობამ ნელ-ნელა იწყეს გზის გაკაფვა ცხოვრებაში, რევოლუციური არმიების წყალობით ეს სამი პრინციპი გავიდა საფრანგეთს გარეთ და მოედო მთელს ევროპას პოლონეთის ჩათვლით. შემდეგ, რევოლუციისა, რომელმაც გამოაცხადა თავისუფლების, თანასწორობის და სოლიდარობის დიადი საფუძვლები, დაიწყო ნელი ევოლუცია, ე.ი. საზოგადოებრივი ურთიერთობების გარდაქმნა, რომელიც გაჰყავდა ცხოვრებაში 1789-1793 წლებში გამოცხადებულ პრინციპებს. აქვე ავღნიშნოთ, რომ რევოლუციის მიერ განხორციელებული ევოლუციის საწყისები შეიძლება მიჩნეულ იქნას, როგორც საზოგადოებათა განვითარების საერთო კანონად.

პეტრე კროპოტკინი – ანარქისტული იდეალი

IX

ანარქია, როგორც ავღნიშნეთ, დაიბადა პრაქტიკული ცხოვრებიდან გამომდინარე.

გოდვინი, თანამედროვე საფრანგეთის რევოლუციისა 1789-1793 წლებში, საკუთარი თვალებით ხედავდა, თუ როგორ გადაიქცა რევოლუციის დროს შემდგარი სახელმწიფო მთავრობა რევოლუციური მოძრაობის შემაფერხებელ მუხრუჭად. მან იცოდა აგრეთვე, თუ რა ხდებოდა მაშინ ინგლისში პარლამენტის მფარველობით: ძარცვავდნენ სათემო მიწებს, სოციალური აგენტები იტაცებდნენ ღარიბ ბავშვებს მუშათა სახლებიდან და გზავნიდნენ მათ საფეიქრო ქარხნებში, სადაც ისინი დაღუპვისათვის იყვნენ განწირულნი  და ა.შ. ის მიხვდა, რომ  ”ერთიან და განუყოფელ” იაკობინური რესპუბლიკის მთავრობასაც არ შეუძლია მოახდინოს საჭირო გარდაქმნა, რომ რევოლუციური მთავრობა, რომელიც იცავს სახელმწიფოს და პრივილეგიებს, აფერხებს განთავისუფლებას. გოდვინმა გააცნობიერა ეს და გამოთქვა ძირითადი ანარქისტული იდეა, რომ სოციალური რევოლუციის გასამარჯვებლად ადამიანებმა პირველ ყოვლისა უნდა უარყონ რწმენა კანონისა, ხელისუფლებისა, საკუთრებისა და სხვა ცრურწმენებისაც, რომლებიც გვიანდერძა ჩვენმა მონურმა წარსულმა.