საყოველთაო გაფიცვის მეორე დღეს
მომავალი საზოგადოება
ა. ბურშესი
„ნობათის“ გამოცემა
თ ბ ი ლ ი ს ი
ელექტრომბეჭდავი ამხ. „შრომა“, მიხეილის პრ., № 65
1906
საყოველთაო გაფიცვის მეორე დღეს.
მომავალი საზოგადოება.
( ა. ბურშესი, სპილენძის მუშათა ფედერაციის სეკრეტარისა მოხსენება, წარდგენილი სპილენძის მუშათა ფედერაციის სახელით, მონპელიეს კონგრესზედ.)
დიდი სოციალური დრამა აღსრულდა. შეერთებულმა მუშებმა, გაბედული უმცირესობის მეთაურობით, რომელმაც გაიყოლია თან მუშათა მთელი მასსა, ძალით გაანთავისუფლა შრომა.
გაქცეულმა ან შერიგებულმა ექსპლოატატორებმა დაინახეს, რომ კაპიტალისტური საზოგადოება დაიმსხვრა ხალხის საშინელი შეჯახების დროს, და ამ საზოგადოებას არც ჯარმა გაუწია არავითარი მფარველობა.
ახალი საზოგადოება დაიბადა და წარმოვიდგინოთ მისი საზოგადო სურათი. მაგრამ მსჯელობა ამ საგანზედ ძლიერ ძნელია, გამოსარკვეველი საგანი ძლიერ ამაღელვებელი, მშვენიერი და თანაც საშინელია და ამიტომ ცოტათი ფრთხილად უნდა მოვიქცეთ.
ჩვენ ძლიერ გვესიამოვნება ხოლმე ჩვენი იდეალის მოგონება და ეს გვინათებს ხოლმე აზრს, მაგრამ ისიც მართალია აგრეთვე, რომ ყველა ის ჰიპოტეზები, რომლებსაც ჩვენ აქედანვე ვადგენთ, უმჯობესდებიან და იცვლებიან. ისინი არ არიან ჩაბორკვილნი ერთ ვიწრო ფარგალში და ყოველდღე საჭიროა მათი უფრო ნათლად და მკაფიოდ გამოხატვა. ჩვენ კი ყოველთვის იმის მომხრე ვიქნებით რაც უმჯობესდება, და ამასთანავე წინააღმდეგობას გაუწევთ ყოველივე იმას, რაც უკან დახევა და დაძაბუნება იქმნება.
მაშ რა საჭიროა, იტყვიან, ეს წინდაწინ გათვალისწინება იმ ბუნდოვანი მომავლისა, რატომ არ უნდა მოვუცადოთ, რომ გაიწმინდოს ბარემ მომავლის ჰორიზონტი და დავინახოთ პირდაპირ საერთო სურათი სიმართლის, თავისუფლებისა და ბედნიერების საზოგადოებისა?
ეს კი პირდაპირი პასუხია მათი მხრივ, ვისაც ეშინია შეცდომებისა, პასუხი მოწინააღმდეგეთა, რომელთაც ტვინის მუშაობის ეშინიათ, ზარმაცთა რომელიც უმოქმედოთაა და მხდალათ მიიზლაზნიან სიცოცხლისკენ, მაგრამ მაინც უნდა აღვნიშნთ ვინც რა უნდა სთქვას, თუ რატომ არის ეს თანამედროვე ცხოვრების პირდაპირი კითხვა. ვსთქვათ რომ რომელიმე დიდი კორპორაციიის გაფიცვის მიერ გამოწვეულმა საშინელმა უმუშაობამ, ან რომელიმე
დიდმა პოლიტიკურმა არეულობამ აღადგინა მთელი პროლეტარიატი და გაანთავისუფლა იგი ბატონ–პატრონთაგან.
ხალხი, რომელიც მიჩვეულია მორჩილებას და იმედი აქვს ყოველთვის სახელმწიფოსი იმ შემთხვევაში თუ ფრთხილად არ ვიქენით, ემგვანება ზღვაში გზა–აბნეულ ნავს, და რამდენიმე თამამ მეზღვაურებს შეუძლიანთ მოატრიალონ მთელი მოძრაობა რამოდენიმეთა სასარგებლოდ.
როდესაც ხალხი მოახდენს დიდ საქმეს, მას შემდეგ, უნდა ვიგულისხმოთ, რომ იგი ძლიერ ბევრჯერ დაუბრუნდება ისევ იერიშს, რამდგანაც იგი მოუთმენელია, თუ მინიმუმამდის არ ჩამოვიყვანეთ რევოლიუციონური გარდანავალი პერიოდი.
მაშინ ადამიანს ყოველთვის და ყოველ წამს მოვალეობის მოთხოვნა კი არ უნდა დაუწყო, არამედ უპირველეს ყოვლისა მის მოთხოვნილებას უნდა მიაქციოთ ყურადღება.
რასაკვირველია, საყოველთაო გაფიცვის მეორე დღეს, ბევრი იქმნება დამზადებული საქონელი უპირველეს მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად. ტანისამოსის მაღაზიები, ჩექმებისა, ავეჯეულობისა და სხვა. საკმარისად არის ჩვენს საზოგადოებაშიც, რომელიც განადგურებულია ეგრედწოდებული ზედ–მეტი წარმოებით, და ამ მხრივ არავითარი ხიფათი არ მოგველის. ძლიერ ბევრია აგრეთვე მშვენიერი სახლები, სადაც არავინ არა სდგას, და მუშები ბოლოსდაბოლოს გამოძვრებიან თავიანთ სოროებიდან, რომ წმინდა ჰაერით ისუნთქონ სახლში. არავითარი შიში.
უფრო სერიოზულია კითხვა სასმელ–საჭმელის შესახებ. აი ამიტომაც სამიწად–მომქმედო მუშათა ორგანიზაციამ უნდა მიპყროს ჩვენი უმთავრესი და სპეციალური ყურადღება. ისინი ჩვენი მომხრეები უნდა იყვნენ, და ამას მათ თვით საკუთარი ინტერესები ეუბნება. საკმარისია მხოლოდ, რომ მათ შეიგნონ ეს ჭეშმარიტება.
ჩვენ ვიცით, რა მტვრევასა და ღელვას გამოიწვევს ამ აჯანყების პერიოდი, ჩვენ არა გვსურს, რომ ამღელვაში დაიბადონ ბრბოს ცუდი ინსტინქტები, და ამიტომაც უნდა დავსდვათ საფუძველი საზოგადოებისა, რომელიც აღჩნდება დიდი აჯანყების შემდეგ, – საფუძველი, რომელიც გაუმჯობესდება დაუსრულებლივ.
მაშასადამე საქმეს უნდა შევუდგეთ. დანგრევა კარგია, მაგრამ აშენება კიდევ უფრო საჭიროა. როგორ უნდა მოვაწყოთ ჩვენ შრომა?
აქ აზრი სრულიად უბრალოა. თქვენი თვალის წინ გადაიშლება შემდეგი სურათი: სახელოსნო, ფაბრიკა, ქარხანა თანასწორი საზოგადოებისა, – დიდი, ნათელი, სუფთა, მშვენიერი, – ბინძურ, მყრალ და ვიწრო ქარხანა–სახელოსნოთა მაგიერ, რომელნიც ეხლა არსებობენ, მაშინ არ იქმნება არც ზარი, არც სტვენა, არც რეგლამენტაციები, არც
აკრძალვა. შესვლა და გამოსვლა თავისუფალი იქნება, დასვენება ყველასათვის თავისუფალი და სურვილისამებრ, და მუშაობაც აღსრულდება საერთო კამათისა და აზრთა გაცვლა–გამოცვლის დროს, ოდეს შეიძლება მოიგონონ საუკუნოდ წარსული დრო, კაცი რომ ბატონის სასარგებლოდ რომ მუშაობდა, თავდეგის მათრახ ქვეშ, დრო მარადის შთანთქმული დიდი აჯანყების ტალღებში.
ყველგან ადამიანები უერთდებიან ერთმანეთს ზნეობრივი ნათესაობისა, გემოთა და სიმპატიათა მიხედვით, ძალადაუტანებლად და უკონტროლოდ. ისინი ეცდებიან მისცენ საზოგადოებას სიხარულით მთელი თავისი ნაწარმოები მაჯისა და ყვინისა, აწარმოებენ კი მშვენივრად, სწრაფად და სასარგებლოდ, ერთი სიტყვით, – სრულიად წინააღმდეგი სურათი თანამედროვე საზოგადოებისა.
მაგრამ შრომის ჯილდო? – გვეტყვიან მაშინვე.
და ეს კითხვა უმთავრესი კითხვაა. კაპიტალისტური საზოგადოება მიტომ არის საზიზღარი, რომ იგი დაქირავებულ შრომაზე არის დამყარებული. ჩვენ მივისწრაფვით, რომ იგი მოისპოს. სოციალურმა ტრანსფორმაციამ უნდა მოახდინოს ეს რეფორმა, ან და ეს ტრანსფორმაცია მხოლოდ მწარე მოტყუება იქმნება: სრულიად უნდა მოისპოს დაქირავებული შრომა, რა ფორმიტაც არ უნდა იყოს იგი. მთელი რევოლიუციებს არ ახდენენ მხოლოდ ეტიკეტების გამოცვლისათვის. ჩვენ არა გვწამს, არავითარი „შრომის კვიტანციები“ და მსგავსი რამეები.
თავისუფალი შრომა, თავისუფალი დაკმაყოფილება მოთხოვნილებათა, მოსპობა ღირებულების თეორიით ნაწარმოებთა ანგარიშისა, – აი ის მშვენიერი სურათი, რომელსაც წარმოადგენს მომავალი კაცობრიობა.
მაგრამ უპირველეს ყოვლისა გვეტყვიან: არავინ არ იმუშავებს, თუ არც ძალდატანება და არც მოგება არ იქმნა. მაგრამ ამგვარად პირდაპირ მივადგებით კატორგის თეორიას, თეორიას ტანჯვით შრომისას, რომელიც ჩვენ დიდი ხნიდან გვაქვს გარდმოცემული, როგორც საღმრთო წერილის მცნება: „ოფლითა შენითა მოიპოვებ პურსა შენსა“.
რაიო? განა მართალია რომ მუშაობისათვის საჭიროა მათრახი და ბატონი, და მაშინ კი, როდესაც თავის თავისთვის იმუშავებენ მხოლოდ რამოდენიმე საათის განმავლობაში, მუშები სულ აღარ მოინდომებენ მუშაობას? – არა და ათასჯერ არა! მხოლოდ ჩვენი აზრები, ტანჯვითა და ცხოვრებაში ბრძოლით დამახინჯებულები გვაფიქრებიებენ ამგვარ რამეს.
განთავისუფლებული ადამიანები, რომლებიც განთავისუფლების დიდ საქმეს შეასრულებენ, აღარ იქმნებიან ამგვარი ცრუმორწმუნეობით განსჭვალულნი და ჩვენც შეგვეძლება რომა ვსთქვათ:
შრომა იქმნება სიამოვნება და არა წამება.
ჩვენ სულითა და გულით გვინდოდა, რომ ეს დებატები გაგრძელებულიყო და დაწვრილებით დაგვეხატა წყობილება მთელი ქალაქისა, მთელი მაზრისა და, ისე, როგორც ჩვენ ოცნებაში მათა ვხედავთ: – თვითეულს შეაქვს თავისი ნაწილი თავისუფლად საერთო საქმეში, ყველა თავის ბედნიერებაში ნახულობს მამოძრავებელ ძალას, რომ კიდევ უფრო გაზარდოს ეს ბედნიერება, ყველგან ნათელი, ფართო ასპარეზი მოქმედებისა და სიხარული. და წარმოიდგინეთ, რომ შეიძლება ხვალ ყოველივე ეს ოცნება კი არა, სინამდვილე იქმნეს!
მაგრამ დაუბრუნდეთ ჩვენ მსჯელობას. უეჭველია, რეორგანიზაცია შრომისა კომმუნისტიურ საფუძვლებზედ გარდაჰქმნის ჩვენ ფედერატიულ და სინდიკალურ ორგანიზაციებს. ეს ორგანიზაციები, რომელთაც ეხლა თავის დაცვისა და აღზრდის ხასიათი აქვსთ, მაშინ მხოლოდ წარმოების ორგანიზმებად გარდაიქცევიან.
ხელოსნობის არისტოკრატია მოისპობა და არა მგონია მაშინ დაგვჭირდეს ცენტრალიზაცია ან ადმინისტრატიული და ან წარმოებითი, და მაშასადამე სინდიკატები და ფედერაციები მოისპობიან, რადგანაც აღარავითარი როლი მათ აღარ ექმნებათ,– ან და ძირითადით შეიცვლებიან.
მაშასადამე, – დავასკვნათ: თავისუფალი შრომა, საქირაო შრომის მოსპობა. –
როგორღა უნდა მოვაწყოთ ნაწარმოების ხმარება?
ჩვენ უკვე ზევით ვსთქვით: თავისუფლად, როგორც შრომა თვითოეულისაგან მისი ძალის მიხედვით, თვითოეულს მის მოთხოვნილებათა მიხედვით, აი ჩვენი დოქტრინა. და ამაში ჩვენ შიში არაფრის გვაქვს.
თუ ჩვენ ავიღებთ თანამედროვე საზოგადოებაში ყველა იმ სოციალურ ღირებულება მოკლებულ ხალხთა, მაშინ დავინახავთ, რომ ისინი ვინც არას აკეთებენ, ყოვეთვის მეტსა ხმარობენ: კაპიტალიზმის დამცველი არმია, ყველა ფორმის ანაფორებიანი სამღვდელოება, ზეზე მდგომი, დამდგარი და დაწოლილი მაგისტრატები, პოლიციელები, მემამულეები და ყოველ ნაირი ექსპლოატატორები, სხვა და სხვა ფერის კანონმდებლები და სხვა, – ყველა ესენი სოციალურად უსარგებლო ხალხნი არიან. ჩვენ ოფიციალური სტატისტიკით ვიცით, რომ მხოლოდ 30% მწარმოებელთა ჰქმნიან ყოველგვარ აუცილებელ საჭირო საგნებს.
და ეს მესამედი მწარმოებელთა თან და თან უფრო ვარდება ხოლმე პერიოდულად უმუშაობის ჯოჯოხეთში, და მიუხედავად ამისა ჩვენ ვამჩნევთ რაღაც უცნაურ მოვლენას, რომელიც მარტო საკმარისია კაპიტალისტური რეჟიმის უარყოფისათვის. ზედ–მეტი წარმოება, რომელიც იწვევს ხოლმე ხალხის სიღატაკესა და წამებას.
და მაშინ როდესაც მეცნიერებასაც არ შეუძლია განვითარება თუ არა თავისუფლად, მაშინ როდესაც უბრალო გამარტივება წარმოების წესთა ხვალ დაატრიალებს ბევრად უფრო
ძლიერ წარმოებას, მაშინ როდესაც კომმუნისტურ რეჟიმის დროს თანამედროვე მუქთა ხორათა მუშაობას დააწყებიებენ და ომისა და სიმაგრეების შენების მაგივრად სარგებლიან შრომას მოჰკიდებენ ხელს, – მაშინ, ცხადია, რომ თუ დღესაც საჭიროა მხოლოდ თვითო კაცისგან სამი საათის მუშაობა სამყოფ საგანთა საწარმოოდ, ესევე რაოდენობა შრომისა უკეთესი რეორგანიზაციებისა და პროგრესის წყალობით ისეთ რაოდენობას შეჰქმნის ნაწარმოებთა, რომ ხმარება განუზომელი და უანგარიშო იქმნება; მისი საზღვრები მხოლოდ ადამიანის სინდისი იქმნება.
მასხრები ამას ირონიული სიტყვით იხსენიებენ: საერთო ხვავიდან აღება! დიახ, „საერთო ხვავიდან აღება“ თუ გნებავთ, მაგრამ ჩვენ სიტყვების არ გვეშინია მაშინაც კი, როდესაც ისინი ბოროტად არიან წარმოთქმულნი.
კარგა ხანია მას აქეთ, რაც ერთი ნაწილი კაცობრიობისა, – ყველაზედ ნაკლებად საინტერესო ნაწილი, ხმარობს ამ სისტემას. ჩვენის ფიქრით შესაძლებელია მისი გაერთიანება. მაგრამ რაო, – იტყვიან, – ის ვინც არაფერს აკეთებს, არას აწარმოებს, იმასაც ექმნება უფლება იხმაროს იმდენი, რამდენიც უნდა?
არ ვიცი, იქმნება თუ არა ამ დროს იმისთანა ადამიანები, რომლებიც საერთო საქმეებში მონაწილეობას არ მიიღებენ, მაგრამ თუ პირველად მაინც იქმნებიან იმისთანები, რომლებიც ჩვეულებით, ერთგვარი ატავიზმის წყალობით, არ იმუშავებენ, – თუ იქმნება ერთი ვიწრო წრე, რომელიც უარს იტყვის წარმოებაზედ, საჭიროა იქმნება რომ მათ ძალდასატანებლად ისევ გავაჩინოთ ხმლიანი ჟანდარმი და წითელ ანაფორიანი მსაჯული?
საბედნიეროდ არა. ისინი სჭამენ, სმენ და დაიკმაყოფილებენ თავიანთ მოთხოვნილებას როგორც უნდათ, და თუ სხეულით დასჯა არ იქმნა, თუ არა მწარმოებელთ არ დასჯიან არც საპყრობილითა, და არც სიკვდილით, არც შიმშილით სიკვდილით, – მაშინ, იმ საზოგადოებაში, სადაც სინდისი პირდაპირი იქმნება, ჩემის ფიქრით, ნამუსი, რომელიც შეაწუხებს მუქთა ხორებს, საუკეთესო საშვალება იქმნება მათი რასის მოსასპობლად.
თუ ჩვენ ახალ ცხოვრების დასაწყისში იძულებულნი ვიქნებით ვარჩინოთ რამოდენიმე ზემოხსენებულ ადამიანთა მსგავსი, ავიტანოთ მათი არსებობა, რომ კიდევ უარესი არა დაგვემართოს რა, რადგანაც ეხლანდელ დროში თითქმის 2/3 პარაზიტია მთელ კაცობრიობაში!
აი, მოკლედ, ის პირობები, რომელშიდაც განხორციედება თავისუფალი წარმოება და ხმარება, მუშაობა–წარმოება და მოთხოვნილება ხმარება.
მაშასადამე მოისპობა დაქირავებული შრომა, ნაწარმოების ანგარიში ღირებულების თეორიით. ეხლა მესამე პუნქტი გავარჩიოთ, – დამატება ორი პირველისა, – საშუალება გაცვლა–გამოცვლისა. აქ პრობლემა ფართოვდება და თანაც მსჯელობაში აუცილებლად
ჩნდება ის დაწესებულება, რომელიც, ალბად, საყოველთაო გაფიცვის მეორე დღეს იქმნება ადამიანთა მოქმედების ცენტრი და რომელსაც დღეს შრომის ბირჟას ეძახიან (Bourse du travail). ჩვენ უკვე ვსთქვით, რომ ეტიკეტებს მაინცა და მაინც დიდ ყურადღებას არ ვაქცევთ.
როგორი იქმნება ბირჟები, – თემობით, მხარეებით თუ მაზრებით, ამისი თქმა ჯერ შეუძლებელია, რადგანაც განწყობილება და ადამიანთა შეერთებანი, საბედნიეროდ, ბუნებრივ მსგავსების მიხედვით იქმნება, და მაშასადამე ძლიერ ცვალებადი და მრავალ ფეროვანი. ამას თუმცა დიდი მნიშვნელობა არ აქვს, რადგანაც თავი და თავი ის არის, რომ რაც შეიძლება მეტი დეცენტრალიზაცია მოხდეს და რაც შეიძლება განვშორდეთ სახელმწიფოს ფორმას.
ვსთქვათ რომ აგლომერქაცია უკვე მოხდა: მაშინ ერთი განსაზღვრულ სამუშაოს მოჰკიდებს ხელს, სხვები, თავიანთი გემოსა და ნიჭის მიხედვით, მიეცემიან მრეწველობასა დაწარმოების სხვა დარგთა რომელიმე ნაწილს, ზოგნიც თემის ან ქალაქის გაწმენდისა და გამშვენიერების საქმეს მოჰკიდებენ ხელს. რა იქმნება მაშინ ნაწარმოების? ის იქმნება მაშინ ნაწარმოები თემის მიერ თემისთვისვე, უბრალო და ბუნებრივი, რომელსაც შეიტანენ საერთო მაღაზიაში და იქიდამ გაიტანს ყოველი კაცი თავის მოთხოვნილებათა მიხედვით. ეს მაღაზიები კი აგრეთვე მრავალფეროვანი იქმნება, საქონელთა მრავალფეროვანებათა მიხედვით.
რაც შეეხება ერთ თემს, შესაძლებელია კიდევ რომ მან თავისი საჭირო საგნები სამყოფად აწარმოოს, მაგრამ მთელი ცხოვრებისათვის საჭირო საგნებს (და ცხოვრება ჩვენ ძლიერ ფართო აზრით ავიღოთ) კი ვერ აწარმოებს ერთი რომელიმე სექცია:
ზოგან ძლიერ ბევრიც იქმნება რომელიმე საქონელი, ზოგან ცოტა, ზოგან სულაც არ იქმნება და სწორედ მაშინ იქმნება საჭირო როლი შრომის ბირჟებისა.
თვითოეულ ბირჟას ექმნება თავისი ბიულლეტენი წარმოებისა და გაცვლა–გამოცვლისა, რომელიც გაეგზავნებათ ყველა არსებულ ბირჟებს. ამ ბიულეტენებში იქმნება მოხსენებული ზედ–მეტ საქონელთა და იმ საქონელთა სია, რომელიც აკლია, და მაშინ ადვილი იქმნება იანგარიშონ განწყობილებანი გაცვლა–გამოცვლისა. ბიულეტენებში იქმნება აგრეთვე აღნიშნული აღმოჩენანი, გამოგონებანი და გამარტივებანი წარმოებაში, რაიცა სამუშაო დროს კიდევ უფრო შეამოკლებს.
მაგრამ საცვალი ღირებულება? – იკითხავენ მაშინვე. თემები, პროვინციები, სექციები, რითი იხელმძღვანელებენ გაცვლა–გამოცვლის დროს? და ჩვენ მოწინაღმდეგეებს ღიმილით წარმოუდგენიათ, რომ ამგავრი გაყოფა ადამიანთა, შეჰქმნის პატარა ეგოისტ ხახთ, რომელნიც ეცდებიან რაც შეიძლება მეტი სპეკულაციით ურთიერთის საღლეტად იცხოვრონ, და ამითი მათ ჰგონიათ რომ ძლიერ დიდი საწინააღმდეგო პასუხი წარმოგვიდგინეს.
ჩვენ თავის დღეშიაც არა გვდომია მისი თქმა, რომ თვითეული თემი კარ–ჩაკეტილად იცხოვრებს; ჩვენც სწორედ გვგონია რომ დიდი დაბრკოლება ეს იქმნებოდა: წინააღმდეგ, ჩვენ გვგონია რომ გაცვლა–გამოცვლა მაშინ დაამყარებს მეგობრობას, სოლოდარობას, რომელნიც არა თუ არ დაიკლებენ, არამედ უფრო გაიზრდებიან და იმ ხარისხამდე მიაღწევენ, რომ დღეს სიზმრადაც არ უნახავს არავის მსგავსი რამ.
რკინის გზებით სავსე იქნება ყოველი კუთხე რომელიმე ქვეყნისა, ადამიანთა შეერთების საშუალებანი გაიზრდებიან განუზომელად, მეონიერების წყალობით, საიდამაც ადამიანი უხვად ისარგებლებს, და გემოსა და ფანტაზიის მიხედვით ადამიანები ყველა ქვეყნებს ნახავენ სასიამოვნოდ და მაგალითების შესასწავლად. და მაშინ აი რა მოხდება, – და მე ბოლომდის დავასურათებ ჩემ მაგალითს, რომ უკეთ გაიგონ იგი: მაგალითად ლიონის კომმუნას აქვს ზედ–მეტი ორთქლის მაშინები და აკლია პური, და ის გასცვლის ერთ ორთქლის მანქანას, რომელიც დღეს 100,000 ფრანკად ღირს, რამოდენიმე პურზედ, რომელიც დღეს ღირს ასჯერ ნაკლები. ეს არის გაცვლა მოთხოვნილებათა მიხედვით.
და ეს არც სამსახური იქმნება, არც ძღვენი, არამედ სრულიად ბუნებრივი და ლოღიკური მოვლენა, რადგანაც ადამიანთა სოლიდარობა განხორციელდა, იგი სიტყვა აღარ არის, და სიძულვილის აღმგზნები ბატონ–პატრონნი განქრნენ.
რომ თანამედროვე ჟარგონის ტერმინები ვიხმაროთ, – შრომის ბირჟები გასწევენ მაშინ სამნაირ სამსახურს: საერთო თემობრივ მაღაზიათა, სავაჭრო ბირჟათა და სათემო ადმინისტრაციისა.
რასაკვირველია ყოველივე ნათქვამი უნდა შეივსოს კიდევ. ჩვენ როდისმე ამას ვიზამთ, მაგრამ რადგანაც საპასუხო დაგვრჩენია კიდევ რამოდენიმე ეჭვზედ, აღვნიშნოთ ჯერ უმთავრესი პუნქტები ზემოხსენებულისა:
1) შრომა თავისუფალი, ძალდაუტანებლად, დაუქირავებელი ყოველი მხრივ;
2) ხმარება ნაწარმოებისა, გემოთა და მოთხოვნილებათა მიხედვით;
3) სრული მოსპობა ნაწარმოების განსაზღვრისა ღირებულების თეორიით;
4) აგრეთვე გაცვლა–გამოცვლის მოწყობა მოთხოვნილებათა მიხედვით;
5) შრომის ბირჟა, ცენტრი ადამიანის მოქმედებისა და ცხოვრებისა.
„არც მონარხია, არც არისტოკრატია, არც დემოკრატია, რამდენადაც ეს გულისხმობს რომელიმე მთავრობას, რომელიც მოქმედებს ხალხის სახელით და ითვისებს ხალხის სახელს“, – ვამბობთ ჩვენ პრუდონთან ერთად, რომლის თეორიებსაც ჩვენ ძლიერ ბევრში სრულიადაც არ ვეთანხმებით.
არც უფროს–უნცროსობა და ავტორიტეტი, არც მთავრობა, – აი რა არის რევოლუცია!
წინააღმდეგი აზრები
ორ–გვარად გვიპასუხებენ: ბავშურად და სერიოზულად.
ჩვენ ჯერ მზად არა ვართ, – ამბობენ ისინი, ვისაც ყოველივე მოძრაობა შიშის ზარსა ჰგვრის და აწუხებს, – ეს თავის დღეში არ განხორციელდება, – ამბობენ სკეპტიკები, ვინც მხოლოდ თავისი სიცოცხლის სიგრძეს იღებენ მხედველობაში.
ჩვენ, რასაკვირველია დავუყოვნებლივ აღვიარებთ, რომ ხალხის გონება ისე არ არის განვითარებული, როგორც ჩვენ გვინდა. საუკუნეთა განმავლობაში მონობამ თავისი ჰქმნა. ცხოვრებისათვის ბრძოლამ მუშებში დაჰბადა მრავალი ნაკლულოვანებანი, – შური და მტრობა და სხვ., რომელზედაც ნავარდობს კაპიტალისტური ბატონობა. ჩვენ მზად არა ვართ, შეიძლება, და განმათავისუფლებელი საყოველთაო გაფიცვა შეიძლება ხვალ არ მოხდეს. მაგრამ ამის აღიარებამ მოქმედების სურვილი კი არ უნდა გამოგვაცალოს და ინდიფერენტებად არ უნდა გადაგვაქციოს. მართალია, ჩვენ ჯერ მომწიფებულნი არა ვართ დიდი საქმისათვის, მაგრამ ჩვენ მაინც გვესმის მისი მნიშვნელობა. მისთვის გავაძლიეროთ პროპაგანდა, გავაძლიეროთ ჩვენი ძალები, სიტყვით, წიგნებით, კრებებზედ, უბრალო მუსაიფების დროსაც და ჩავუნერგოთ ხალხს ტვინში ჩვენი აზრები. და მაშინ, როდესაც სინდიკალიზმი გამოვა ამ ვიწრო ფარგლიდამ, სადაც ის უნდათ რომ შეხუთონ, ჩვენ შეგვეძლება პირდაპირ შევხედოთ კაპიტალისტურ საზოგადოებას და უშიშრად გავაცხადოთ: „ჩვენ მზადა ვართ!“ და ეს იქმნება უსათუოდ, ამხანაგებო! შეუძლებელია წარმოვიდგინოთ, რომ მომავალი, შესაძლებელი, საერთო და საყოველთაო ბედნიერების შემხედვარე ხალხმა, რომლის შეგნება და გონება თანდათან იზრდება, საუკუნოდ მოიხაროს ქედი. შეუძლებელია წარმოვიდგინოთ, რომ საშინელ გაფიცვათა მწარე მაგალითებმა, საშინელმა კრიზისებმა და უმუშაობამ, რომელნიც ხდებიან პერიოდულად, არ აუხილონ თვალები მათაც კი, რომელთა შეუგნებლობა განსაკთრებულ სნეულებად მიაჩნიათ.
ხალხი მაშინ გაინთავისუფლებს თავს, როდესაც მოინდომებს. ვიმუშაოთ მის განსათავისუფლებლად!
სოციალური ტრანსფორმაცია მოხდება მხოლოდ ინტერნაციონალურად, ამბობენ ზოგიერთი ამხანაგები, რადგანაც,– შეჰხედეთ მაგალითად საფრანგეთს, რა დაემართება მას, მარტო რომ მოახდინოს სოციალური რევოლუცია და გამოეყოს მთელ კაპიტალისტურ ქვეყანას? მე კი პირადად ამისი არა მეშინია და დარწმუნებულიც ვარ, რომ ეს ესეც იქმნება: რომელიმე ერთი ერი, საფრანგეთი, გერმანია ან რუსეთი გადმოიგდებს უღელს ქედიდან და დასცემს ძირს კაპიტალისტურ რეჟიმს. მაგრამ მაგალითი მაშინვე გავრცელდება და ამგვარი ტრანსფორმაციას ერთგან ისეთი გავლენა ექმნება მთელ ქვეყანაზედ, რომ შედარებით ცოტა ხნის შემდეგ, საზოგადოებრივი გარდაქმნა საყოველთაო იქმნება.
მაგრამ წარმოვიდგინოთ საქმე უარესად, და ვსთქვათ, რომ მაგალითად მარტო ჩვენში მოხდა დიდი რევოლუცია. გგონიათ რომ ჩვენ უმდაბლეს მდგომარეობაში ვიქმნეთ? ზნეობრივად არა, – გვეთანხმებიან მაშინვე, მაგრამ ჩვენს წინააღმდეგ რომ წამოვიდეს მთელი კოალიცია კაპიტალისტურ სახელმწიფოთა და დაემუქროს განთავისუფლებულ ტერიტორიას?
როდესაც მოვსპობთ ღირებულებასა და გაცვლა გამოცვლის საშუალებას, რაღათი შევიძინოთთ ის საქონელი, რომელიც შინ არ გვექნება? – აი რას გვეუბნებიან.
თუ მიწის ნაყოფებზედ გველაპარაკებიან – მაშინ მიუთითებთ ჩვენ მოწინაღმდეგეებს ემილ გოტიესა და კროპოტკინის შრომებზედ, რომლებმაც ნათლად დაამტკიცეს ციფრებითა და მაგალითებით, რომ გამოყოფა საშიშარი არ არის, და ქიმია და სხვა მეცნიერებანი მშვენივრად მოაწყობენ მთელი ქვეყნის გამოკვების საქმეს. მაგრამ სულ სხვაა, როდესაც ჩვენ დაგვჭირდება იმისთანა საგნები, რომელთა შექმნისათვის ათი–ათასი წლები ყოფილა საჭირო, ყოველ გვარი მადანი, ლითონები, ნახშირი და სხვა. ვსთქვათ, რომ ყოველივე ეს ჩვენ შემოგვაქვს შორეულ და გარშემო ქვეყნებიდამ. როგორ უნდა ვიშოვოთ ყველა ეს საგნები მაშინ? ამ შემთხვევაში, შრომის კონფედერაციის როლი, როგორც საერთაშორისო გაცვლ–გამოცვლის დაწესებულებისა, ვერ მიაღწევს თავის მიზანს, და სხვანაირად დაგვჭირდება ვიპოვნოთ ის საგნები, რომლებიც დაგვჭირდება. ამისათვის, ამ სპეციალური მოთხოვნილებისათვის, ჩვენ უნდა შევინახოთ საცვალი ღირებულება, მაგრამ ეს საფრთხე დიდი არ იქმნება, რადგანაც საცვალი ღირებულება მხოლოდ საერთაშორისო გაცვლა–გამოცვლისათვის დარჩება, და მხოლოდ რამოდენიმე ხნით.
უკანასკნელი პასუხიც გავარჩიოთ და გავათავოთ ამ პრინციპების განხილვა ჩვენ პატარა რეზიუმეში.
თქვენი საზოგადოება იდეალურია, – გვეუბნებიან ჩვენ, – და ჩვენი სურვილიც არის განვახორციელოთ იგი; – მაგრამ რადგანაც იგინი ეტაპების მომხრენი არიან, ზოგი მათგანი ემხრობა სახელმწიფო სოციალიზმს, ცოტად თუ ბევრად ფართოს, ზოგს კი სწამს გარდამავალი პერიოდი, როდესაც შრომა კოლექტიური იქმნება, მაგრამ საქირაო შრომის ფორმები კი ნელ–ნელა შეიცვლებიან და თან და თან გაუმჯობესდებიან.
არც ჩვენა გვრწამს ჯადო და სასწაულ–მოქმედი კვერთხის დაკვრით უცბად გარდაქმნა საზოგადოებისა. შესაძლებელია, რომ თავისუფლებისა და ბედნიერებისათვის ბრძოლა ძნელი და სასტიკი იქმნას, და კაპიტალიზმის ციხეც მხოლოდ თანდათანი იერიშით დაანგრევს…
ყოველივე ეს შესაძლებელია, რადგანაც ჩვენ არ ვიცით ევილუციის დაწვრილებითი სრბოლა, რადგანაც ჩვენ არ შეგვიძლია პირდაპირი სურათი დავხატოთ გარდამავალ ხანათა. ჩვენ მხოლოდ ვაჩვენებთ პროლეტარიატს იდეალურ მიზანს და ვეუბნებით! აი საითკენ უნდა წარგვიტაცებდეს მთელი ჩვენი იმედები, – და ჩვენც ვემსახურებით პროლეტარიატს ამ მიზნის აღსაზრდელად.
თუ გზაში ეტაპები შეგვხვდა, ჩვენ მათ შევხვდებით სიხარულით, რომ რამოდენიმე მანძილი მაინც გავიარეთ, და შემდეგ ისევ გავეშურებით იდეალური მიზნისაკენ.
ჯარის კაციც ასეა, – საბოლოო პუნქტისაკენ მსველობის დროს დაბანაკება მას მხოლოდ ცოტათი აწუხებს.
ჩვენ არა ვართ მოუთმენელნი და ამხანაგთა მდევნელნი მათი აზრისათვის და იმათ, ვისაც გრძელი ჰგონიათ გასარბენი გზა, ძალა გაბედულება და დრო კი მხოლოდ ამ გზის ნაწილს
გაივლის, – ყველა იმათ, ვისაც გულწრფელად არა სურს არც მხოლოდ გამოცვლა ბატონთა და არც თვით გაბატონება, – ჩვენ ვეუბნებით: წავიდეთ ერთად, ხელი–ხელ ჩაკიდებულნი. ჩვენ თქვენ წაგიყვანთ მომავალი იდეალისაკენ და როცა დრო იქნება, გაგაცილებთ თქვენ ეტაპებს.
ეს დღე დადგება ამხანაგებო; ვიმუშაოთ ამისათვის მთელი ჩვენი ძალ–ღონით. შრომა ერთ დღეს ჯაჭვს აიწყვეტს, თავისუფლება მხოლოდ ფორმულა აღარ იქმნება, ადამიანი ბედნიერი და თავისუფალი იქმნება თავისუფალ და ჰარმონიულ კაცობრიობაში, და ამითი დედა–მიწის ტრიალი არ შეიცვლება!..
აქ ადგილი არ არის შევუდგეთ ანარქიზმის წარმოშობისა და მისი პრინციპების თანმიმდევრულ განხილვას. ამ ნარკვევს თავისი, გარკვეული მიზანი აქვს. ანარქიზმის ძირითად აღნუსხვას მკითხველი სხვა შრომებში ნახავს, მაგრამ ორი-სამი მაგალითი დაგვეხმარება უკეთ განვმარტოთ ჩვენი შეხედულებათა ადგილი თანამედროვე მეცნიერებაში და თანამედროვე საზოგადოებრივ მოძრაობაში.
ვეფხვია მანია 