გაზ. „მუშის“ ჯგუფის გამოცემა
______________________________
ა ნ ა რ ქ ი ა
ელიზე რეკლიუსი.
ელექტრომბეჭდავი ”გუტენბერგი”, სახლ. თავ. აზნაურობის
თ ბ ი ლ ი ს ი
1906
ა ნ ა რ ქ ი ა *
_____________
* ეს ბროშურა წარმოადგენს შინაარს იმ მოხსენებისას, რომელიც უნდა წაკითხულიყო ერთ მასონურ ლოჟაში 1894 წელს.
ანარქია არ არის ახალი თეორია. თვით სიტყვა „მთავრობის უარყოფის“ „უუფროსოდ არსებული საზოგადოების“ აზრით ძველია და პრუდონზე ადრე იყო ხმარებაში.
სიტყვის მომდინარეობის კითხვა არც ისე საყურადღებოა. არსებობდა „აკრატები“ (მმართველობის უარის მყოფელნი) ანარქისტებამდეც, და თვით აკრატებმა თავიანთი მეცნიერული სახელი გამოიგონეს მხოლოდ მას შემდეგ, როდესაც მრავალი მათი მოდგმა ერთი მეორეს მოჰყვნენ. ყოველთვის იყვნენ თავისუფალი კაცები, რომელთაც კანონები ეზიზღებოდათ, რომელთაც არავითარი უფლობა არ სწამდათ და რომლებიც სცხოვრობენ მხოლოდ თავისი არსებობის უფლებით, თავის გონების ბრძანებით. ის კი არა პირველ-ყოფილ ხანებშიც კი ყველგან ვხედავთ გვარებს, რომლებიც შესდგებიან თვითმართველ კაცებისაგან, რომლებსაც არ ჰქონდათ არავითარი დაძალებული კანონები, არავითარი სამართი ყოფაქცევისა, გარდა „თავისი სურვილისა და კეთილი ნებისა“, რაბლესი არ იყოს.
მაგრამ თუმცაღა ანარქია ისეთი ძველია, როგორც თვით კაცობრიობა, მიუხედავად ამისა მის თანამედროვე წარმომადგენლებს შემოაქვთ სამყაროში რაღაც ახალი. ამათ კარგად აქვთ შეგნებული მიზანი, რომელსაც უნდა მიაღწიონ, და სადაც კი არიან, ისინი ყველა ერთსულოვნად მიისწრაფვიან თავისი იდეალისაკენ, რომელიც შესდგება მთავრობის უარის ყოფაში, რაგვარი ფორმისაც უნდა იყოს ის. ოცნება მსოფლიო თავისუფლებაზე აღარ არის უკვე წმინდად ფილოსოფიური და ლიტერატურული უტოპია, როგორც ის იყო მზის ქალაქის და იერუსალიმის ძველი დამაარსებლებისათვის; ის გახდა მოქმედი ძიება ცოცხალი სინამდვილისა მრავალ კაცებისათვის, რომლებიც ერთგულად, მწყობრად და მედგრად მუშაობენ ასეთი საზოგადოებრივი წყობილების წარმოსაშობად, რომელშიაც აღარ იქმნება მეტი არავითარი უფროსები, არ იქმნება ოფიციალური დამცველები ზნეობისა, არ იქმნება საპყრობილეების ზედამხედველები, არც ჯალათები, არც მდიდრები, არც ღარიბები, არამედ მხოლოდ ადამიანები, სწორი თავიანთი უფლებებით, ძმები, რომლებსაც თითოეულად ექნება თავისი ყოველდღიური წილი საარსებო პურისა და რომლებიც იცხოვრებენ მშვიდობაში და თანხმობაში არა კანონების ეგრედ წოდებულ მორჩილებაში, რომელსაც საშინელი სასჯელი მოჰყვება ურჩთათვის, არამედ სხვისი ინტერესების საყოველთაო პატივისცემაში ბუნების კანონების მეცნიერული საფუძველით.
ბევრ თქვენგანს ეს იდეალი უეჭველად მიუწვდომლად ეჩვენება, მაგრამ ეჭვი არა მაქვს იმაში, რომ ბევრ თქვენგანს ის სასურველად მიანია და რომ თქვენ გათვალისწინებული გაქვთ მომავალში მშვიდობიანი საზოგადოება, რომელშიაც შერიგებული კაცები დაუტევებენ ჟანგის წილად თავიანთ ხმლებს, გადაადუღებენ თავიანთ ზარბაზნებს და იარაღს აყრიან თავიანთ კრეისერებს.
ნუ თუ თქვენ არა ხართ იმათთაგანი, რომლებიც უკვე კარგა ხანია, რამოდენიმე ათასი წლების განმავლობაში, თქვენი სიტყვით, მუშაობენ თანასწორობის ტაძრის ასაგებად? თქვენ ხომ კალატოზები (მასონები), ხართ, ე.ი. ისწრაფვით ააგოთ სრული შენობა, სადაც შედიან მხოლოდ თავისუფალნი და თანასწორი ადამიანები, ძმები, დაუღალავად მეცადინენი თავის თავის გაუმჯობესობისათვის და აღორძინებულნი, თქვენი სიყვარულის ძალით ახალი ცხოვრებისათვის, რომელიც სავსე იქმნება სამართლიანობით და სიყვარულით. ეს ხომ ასეა, ხომ მართალია? და თქვენ მარტონი არა ხართ? თქვენ არა გაქვთ პრეტენზია, რომ ხართ ერთად ერთი დამტარებელი პროგრესიული სულისა და განახლებისა. თქვენ უსამართლობასაც კი არ სჩადიხართ – დავიწყება თავისი სპეციალური მტრების, მათი, ვინც გწყევლით თქვენ, ვისგანაცა ანათემას ეძლევით – ცხარე კათოლიკების, რომლებიც იწვევენ ჯოჯოხეთის ყველა სასჯელს წმიდა ეკლესიის მტრებისთვის, მაგრამ რომლებიც აგრეთვე მიუხედავად ამისა წინასწარმეტყველებენ მომავალი მუდმივი მშვიდობის დროების მოსვლას. ფრანცისკ ასიზელისა, ეკატერინე სიენისსას, ტერეზა ავილიელის და ბევრს სხვებს ჩვენთვის უცხო სარწმუნოების მომხრეთა შორის, უეჭველად უყვარდათ კაცობრიობა ნამდვილი გულწრფელი სიყვარულით, და ჩვენ უნდა ჩავრიცხოთ ისინი იმათ რიცხვში, ვინც თავისი სიცოცხლე შესწირა საყოველთავო ბედნიერების იდეალის სამსახურს. ეხლანდელ დროში კი მილიონისგან მილიონი სოციალისტი, რომელი სკოლისაც უნდა იყვნენ, აგრეთვე იბრძვიან მომავალი წყობილების მოსვლისათვის, იმ წყობილების, რომელშიაც უნდა გატყდეს კაპიტალის ძალა, რომელშიაც ადამიანებს ბოლოს შეეძლებათ უირონიოდ დაუძახონ თავიანთ თავს „თანასწორნი!“
ამ ნაირად ანარქისტებს მიზანი საერთო აქვთ ბევრ კეთილშობილ ადამიანთან, რომლებიც ეკუთვნიან ძლიერ სხვადასხვა სარწმუნოებებს, სექტებს და პარტიებს, მაგრამ ისინი განსხვავდებიან ყველასგან საშუალებით, რასაც თვით მათი სახელწოდება მკაფიოდ გვიჩვენებს.
დაპყრობა სამართველო ძალის ყოველთვის უმთავრესი ზრუნვა იყო რევოლიუციონერებისა, იმათიც კი, რომლებიც საუკეთესო განზრახულებებით ხელმძღვანელობდნენ.
ის აღზრდა, რომელიც მათ მიიღეს, არ აძლევდათ ნებას წარმოედგინათ თავისუფალი საზოგადოების არსებობის შესაძლებლობა. საზოგადოება, რომელმაც უნდა იმოქმედოს ჩვეულებრივ უმთავრობით, ამიტომ დასცემდენ თუ არა საზიზღარ მმართველობას, მზად იყვნენ მათ ადგილას დაესვათ სხვა მმართველობა, რომლებსაც ავალებდნენ იმ საუკუნოების მარტივის განხორციელებას, რომლითაც უნდა „ეზრუნათ თავიანთ ხალხის ბედნიერებაზე“ რევოლიუციონერები ჩვეულებრივად თითქმის ხელს არ ჰკიდებდნენ არსებულ ხელმწიფის ან დინასტიის დამხობას უამისოდ, რომ არ გამოეთქვათ წინ და წინ თავისი მორჩილება რომელიმე მომავალ მფლობელისათვის. „მეფე მოჰკლეს, გაუმარჯოს მეფეს!“ იძახოდნენ ქვეშევრდომნი, რომელნიც აჯანყების დროსა კი ერთგული რჩებოდნენ. ამ გვარი იყო მრავლისაგან მრავალი საუკუნოების განმავლობაში უცვლელი მსვლელობა ისტორიულ შემთხვევათა.
„ნუ თუ შესაძლებელია უბატონოდ ცხოვრება?“ ამბობდნენ მონები. ცოლები, ბავშვები, როგორც ქალაქის ისე სოფლის მუშები და მორჩილად ებმოდნენ უღელში. გაიხსენეთ 1830 წელს აჯანყებულები, რომლებმაც სიამოვნებით მიესალმენ „უკეთესს რესპუბლიკანელებს“, რომლებიც ხედავდნენ 1848 წლის მეფეში, და რესპუბლიკანელებში, რომლებიც მშვიდათ უბრუნდებოდნენ თავიანთ სოროებს, მას შემდეგ რაც შესწირეს მსხვერპლად სამი თვის გაჭირვება დროებით მთავრობას ამავე დროს გერმანიაშიაც აინთო რევოლიუციის ცეხლის ალი და ფრანკფურტში სახალხო პარლამენტი იკრიბებოდა: „ძველი მპყრობელობა ლეშად გადაიქცა!“ გაიძახოდა ერთი წარმომადგენელთაგანი „დიახ“ უპასუხა თავმჯომარემ, „მაგრა, ჩვენ მას აღვადგენთ მკვდრეთით. ჩვენ მივმართავთ ახალი კაცების დახმარებას, რომლები შესძლებენ დაუბრუნონ უფლობას მის მიერ ხალხის დაკარგული ნდობა“.
ამ თვალთახედვის ისრიდან ანარქია მართლა ახალ სულის კვეთებას წარმოადგენს.
ვერ უსაყვედურებენ ანარქისტებს, რომ მათ სურთ არსებული მთავრობის დაცემა იმიტომ, რომ სურთ მათ ადგილას დაჭერა. ისინი ზიზღით აქცევენ ზურგს იმ (ფორმულას) მარტივს, რომელიც ამბობს: „წადი მაინდამ რომ დავდგე შენს ადგილზეო!“ და თუ ვინმე მათგანი მოიწამლა უფლობის, მპყრობელობის საწამლავით და მოითხოვა რაიმე გავლენიანი თანამდებობა, იმ მოსაზრებით, რომ იმ გვარადვე „გააბედნიეროს თავისი თანა მოქალაქეები“, ისინი მაშინ შეხედავენ ზიზღით ან სიბრალულით მაინც, ანარქისტები ემყარებიან სინამდვილის დაკვირვებაზე და ამბობენ, რომ სახელმწიფო და ყველაფერი, რაც მასთან დაკავშირებულია, არ წარმოადგენს თავის თავად რაღაც აბსტრაქციას, რაღაც ფილოსოფიურ (ფორმულას) მარტივს, არამედ ყრილობას ადამიანებისას, რომლებიც განსაკუთრებულ პირობებში იმყოფებიან, და რომლები დამორჩილებული ჰყავთ ამ პირობების გავლენას; სახელმწიფოზე მინდობილთა უმაღლესი თანამდებობანი, უმეტესი უფლება და მეტი შინაარსი. ვინემ დანარჩენ მათ თანა მოქალაქეებზედ და აი სწორედ ეს გარემოება აიძულებთ მათ (სახელმწიფო კაცებს) დააყენონ თავიანთი თავი ჩვეულებრივ ადამიანებზე ზევით, და ამ დროს კი ყოველგვარი მაცდურება, რომელშიაც აგდებს იმათ მათი მდგომარეობა, თითქმის ფატალურად, აქვეითებს მათ და აყენებს საზოგადო დონეზე დაბლა. ჩვენ ვუმეორებთ ამას განუწყვეტლივ ჩვენ ძმებს – ხშირად მტერ ძმებს სახელმწიფოებრივ სოციალისტებს: გაუფრთხილდით თქვენ ბელადებს და წარმომადგენლებს! უეჭველია ისინი ხელმძვანელობენ ისეთივე წმინდა განზრახულებით, როგორც თქვენ; იმათ მხურვალეთ უნდათ კერძო საკუთრების მოსპობა, მტარვალური სახელმწიფოსი; მაგრამ ახალი წრე (გარემო), ახალი კაცები, ახალი პირობები, ცოტა ცოტათ სცვლიან მათ. ისინი იცვლებიან ზნეობრივად იმ ზომით, რა ზომითაც მათი ინტერესები და შეუმჩნევლად თავის თავისა, ისინი უნებლიეთ იწყებენ თავის ამრჩევლების ღალატს. თუ უფლობას ჩაიგდებენ ხელში, იმათაც მოუხდებათ ისარგებლონ უფლობის იარაღით: მხედრობით, ოფიციალური მორალისტებით, მსაჯულებით, ჟანდარმებით, პოლიციით და ჯაშუშებით. უკვე სამი ათასი წელიწადია მას შემდეგ, რაც ინდოეთის პოეტმა მაჰაბჰარატა შემდეგნაირად განმარტა მრავალ საუკუნოების ცდა ამის თაობაზე: „ცხენოსანი ქვეითის ამხანაგი არ არისო“. ანარქისტების შეხედულება ამის თაობაზე ძლიერ განსაზღვრულია! მათი აზრით უფლობის დაპყრობას შეუძლია იქონიოს შემდეგში მხოლოთ გაგრძელება ამავე უფლობის და ამასთანავე მისი შესაფერი მონობის ამნაირად ჩვენ სამართლიანად გვეძახიან „ანარქისტებს“, რაც არსებითად უარის ყოფას წარმოადგენს აგრეთვე შეიძლება, დაგვიძახონ „მეთავისუფლენი“ (свободники, свободовольцы), როგორც ზოგი ჩვენთაგანი სიამოვნებით ირქმევს ამ სახელს, ან „ჰარმონისტები“ (თანხმობის მომხრეები), რადგან ჩვენ ვარაუდობთ, რომ მომავალი საზოგადოება დამყარებული იქნება მისი წევრების ნების სრულ შეთანხმებაზე; მაგრამ ორი უკანასკნელი სახელწოდება არ გვარჩევს საკმარისად სხვა სოციალისტებისგან, ჩვენი არსებითი განსხვავება შესდგება სახელდობრ ყველა ოფიციალურ უფლობის უარის ყოფაში, ჩვენ ვუყურებთ თვითეულ პიროვნებას როგორც ცალკე ცენტრს მსოფლიოსას და ჩვენი აზრით თვითოეულ მათგანს აქვს უფლება, ყოველ მხრივი, ინტეგრალური (ერთიან) განვითარებისა, მოკლებული მის სამართავ ყოველგვარ უფლობას მმართველობას ან დასჯას.
თქვენ იცნობთ ჩვენ იდეალს. ეხლა იბადება კითხვა: „მართლა დიდია ეს იდეალი, ღირს იმათ, რომ სულგრძელმა ადამიანებმა შესწირონ თავი მის მისაღწევად, ღირს იმათ, რომ განვიცადოთ რევოლიუციის განსაცდელი? თავისუფალ საზოგადოებაში, რომელიც დამყარებული იქნება ანარქისტულ ზნეობაზე, კაი უკეთესი იქნება, ვინემ ისეთ საზოგადოებაში, რომელიც დამყარებული იქნება შიშზე, სამთავრო ძალის და კანონის წინაშე?“ ამ კითხვაზე მე გაბედულათ გიპასუხებთ და იმედი მაქვს, რომ თქვენც მალე ჩემთან ერთად იტყვით; – დიახ ანარქისტული ზნეობა სწორედ ისეთია, რომელიც უმეტესად შეეფერება თანამედროვე წარმოდგენას სამართლიანობაზე და კეთილობაზე.
თქვენ იცით , რომ ძველი ზნეობის საფუძველი იყო მხოლოდ შიში. ღვთის შიში – სიბრძნის სათავე“ – ამგვარი იყო უწინდელ დროში ხელმძღვანელი აზრი განათლებაში. მთელი საზოგადოება მაშინ შიშზე იყო აგებული: ადამიანები ჯერ კიდევ არ იყვნენ მოქალაქეები, არამედ უყვნენ მხოლოდ ქვეშევრდომნი ან სამწყსო, ცოლები – მოახლეებათ, ბაბშვები – პატარა მონობათ, რომლებზედაც მშობლებს კიდევ დარჩენოდათ ძველი უფლება მათი სიკვდილ-სიცოცხლისა. ყოველგან ადამიანებს ყველა ურთიერთობაში ემჩნეოდა საუფროსო და სამორჩილებო ურთიერთობა; უკანასკნელად, ჩვენ დროში თვით სახელმწიფოებრივობის პრინციპის და ყველა კერძო მას შემადგენელ სახელმწიფოების საფუძველად მიღებულია იერარქია ანუ წმინდა არქია, „ნაკურთხი“ უფლობა, – ასეთია სწორედ ამ სიტყვის ნამდვილი აზრი. ეს კურთხეული იერარქია მოითხოვს საზოგადოების გაყოფას კლასების მთელ რიგად, რომლებიც დალექილი არიან ერთი მეორეზე, ამასთანავე ყველა უმაღლესთ აქვთ უფლება ბრძანებლობისა და ყველა უმდაბლესთ მორჩილებისა. ოფიციალური ზნეობა შესდგება უფროსის წინაშე ქედის მოხრაში და უმცროსის წინაშე ამ ქედის ამაყად გამართვაში. ყოველ ადამიანს, ორი პირი უნდა ჰქონდეს ისე, როგორც იანუსს და ორი ღიმილი ერთა პირფეროვანი, მოკრძალებული, ხან-და-ხან შინაყმური, მეორე კი ამაყი, კეთილ-შობილი მოწყალების კილოიანი.
პრინციპი უფლობისა მოითხოვს, რომ მას არასოდეს სიმტყუვნე არ ეტყობოდეს, რომ ყოველთვის და ყოველგან ეკუვნოდეს უკანასკნელი სიტყვა, რომ უმთავრესად, ყოველივე მისი ბრძანება სისწორით სრულდებოდეს. ამით მარტივდება ყველაფერი ისე, რომ საჭირო არ არის არც მსჯელობა, არც ახსნა, არც გაუბედავობა და არც აზროვნება, მაშინ ყველაფერი თავისთავად კეთდება, სულ ერთია კარგად თუ ავად. თუ შემთხვევით, უფროსი არ დარჩა, ვისგანაც ბრძანება უნდა მიიღონ, განა ხელქვეშ არ არის დამზადებული ფორმულები კანონებისა და ბრძანებათა, რომლებიც გამოცემულია იმავე თვითმპყრობელ მეფისაფან და ან სხვა ჯურის კანონმდებლებისგან? ეს დამზადებული ფორმულები თავის თავად ხელმძღვანელობას და პირად ბრძანების მაგიერობას უწევენ; მას მისდევენ და არ კითხულობენ თანახმა არიან თუ არა თავიანთ, შინაურ სინდისის ხმასთან.
თანასწორებთა შორის საქმე რთულდება, მაგრამ მაგიერად ის უფრო მაღალია; აქ საჭიროა მართლის გამუდმებული ძიება, პირადი მოვალეობის ნახვა, შესწავლა თავის თავის შეგნებისა, თავის განვითარებაზე მუდმივი ზრუნვა, თავის ამხანაგების ინტერესების პატივისცემა. მხოლოდ ამ პირობებში შეიძლება ნამდვილ ზნეობრივ არსებათ, რომელსაც შეუგნია თავისი პასუხის მგებლობა. მაგრამ ამ შემთხვევაში ზნეობა არ არის ზევიდგან ნაბრძანები, ზნეობა, რომელსაც უნდა დაემორჩილოთ; ის აღარ რჩება რაღაც უცხო, გარეგანი, არამედ ადამიანის არსების ნაწილად, ცხოვრების ნაყოფად შეიქმნება. ჩვენ, ანარქისტებს, სწორედ ამ გვარად გვესმის ზნეობა და ნუ თუ ჩვენ არ გვაქვს უფლება, კმაყოფილებით შევადაროთ ჩვენი ზნეობრიობა იმას, რომელიც ჩვენ სამკვიდროთ დაგვიტოვა ჩვენმა წინაპრებმა?
ხომ არ ხედავთ, რომ მე მართალი ვარ? მაგრამ, შესაძლოა ზოგიერთ ჩვენგანმა სთქვას, რომ ეს ქიმერაა? მე მოხარული ვარ, რომ თქვენ მაინც ხედავთ, რომ ეს კეთილშობილი ქიმერაა! მაგრამ მე კიდევ შორს მივდივარ და ვამტკიცებ, რომ ჩვენი იდეალი, ჩვენი შეგნება ზნეობრივობისა ისტორიულად ლოგიკურია და პირდაპირ გამომდინარეობს კაცობრიობის ევოლუციისაგან.
უცნობის წინაშე შიშმა და გრძნობამ საკუთარი სისუსტისა მიზეზების კვლევაში აიძულა ადამიანები შორეულ წარსულში შეექმნათ ერთი ან რამოდენიმე დამხმარე ღმერთები, რომლებიც ერთ და იმავე დროს წარმოადგენდნენ მეტ ან ნაკლებ განსაზღვრულ იდეალსაც მაშინდელ ადამიანებისას და სიმძიმის ცენტრს მთელი საიდუმლო ხილული და უხილავი ქვეყნის. ფანტაზიის ეს ნაწარმოებნი, რომლებიც მინიჭებული არიან ყოვლად შემძლეობით, შეიქმნენ აგრეთვე ადმიანისთვის სამართლიანობი და მპყრობელობის საფუძვლებად; ამ ზეციერ მეუფებას, რასაკვირველია, ჰყავდა თავიანთი შუამავლები მიწაზე, მაგალითისთვის მოგვები, წარჩინებულნი, მხედართმთავარი, რომლების წინაშე ადამიანები ჩვეულებრივად ქედს იხრიდნენ, როგორც უმაღლესი არა მიწიერი მეუფების. ეს ოგიკურიც იყო: მაგრამ ადამიანი საზოგადოდ მეტს ცხოვრობს ვინემ მისი ქმნილება და ამიტომ ეს ღვთაებანი მუდამ იცვლებოდნენ, როგორც დაუბოლოვებელ სივრცეში გატყორცნილი აჩრდილები: დასაწყისს ისინი რჩებოდნენ ხილული და მინიჭებული ჰქონდათ მძლავრი ადამიანური ვნებები, მაგრამ თანდათან მიიმალნენ სივრცეში; შემდეგ გადაიქცნენ განყენებულ მცნებებად, მაღალ და მშვენიერ იდეებად, რომლებსაც საკუთარი სახელიც კი არ ჰქონდათ და ბოლოს თანდათან შეერთვნენ მსოფლიო კანონებს; ისინი შევიდნენ იმ ქვეყანაში, რომლის შექმნას უწინ მას მიაწერდნენ და ეხლა ადამიანი უმათოდ ერთი იმყოფება მიწაზე, თვით იმ მიწაზე, რომელზედაც კაცმა თითქმის ააგო უზარმაზარი ხატება ღვთაების.
ღვთაების გაქრობასთან ერთად, გამკრთალდა ბრწყინვაც იმათი, ვინც მისგან იღებდა უფლობას და იძულებული გახდნენ თანდათან შერეულიყვნენ დანარჩენ ადამიანების რიგში და ცდილიყვნენ ახლ პირობებთან შეგუებას. ჩვენ დროში აღარ შეიძლება ისეთი თემურლენგის ნახვა, რომელიც უბრძანებდეს თვის ორმოც ჯარისკაცს კოშკიდან ძირს გადავარდნას, იმ იმედით, რომ ის იმ წამსვე დაინახავს ძირს ორმოც სისხლში მოსვრილ გვამს. აზრის თავისუფლებამ ყველა ადამიანი გადააქცია შეუგნებელ ანარქისტებად. ვინ არის ისეთი, რომელიც ეხლანდელ დროში არ ინახავდეს თავის ტვინის პატარა კუთხეს მაინც მსჯელობისათვის?
აი ამაში შესდგება ის უდიდესი დანაშაული, დანაშაული, რომელიც სიმბოლურად ითქმის კეთილისა და ბოროტის ხის შეგნების ნაყოფად. აი რატომ იყო აუტანელი ნაპოლეონისთვის, ამ ახალი დროების თემურლენგისთვის იდეოლოგები.
მაგრამ იდეოლოგები მაინც გამოჩნდნენ.
ამათ შეუბერეს სული და გაფანტეს ძველი ილუზიები, როგორც მტვერი და დაიწყეს ხელახალი გადაკეთება მთელი მეცნიერების ცდის და დაკვირვების საფუძველზე. ერთმა მათგანმა, ნიჰილისტმა არა ჩვენი დროის, ანარქისტმა, – მაინც სიტყვით, დაიწყო იმით, რომ უარყო ყველაფერი რაც უწინ ასწავლეს მას და ეხლანდელ დროში არ არის ისეთი მეცნიერი, ისეთი ლიტერატორი, რომელიც არ აცხადებდეს, რომ ის თვითონ თავის აზრების ორიგინალური შემქმნელია და თავისი მორალის მორალისტი. ”თუ გინდა ადგე – ამბობს გოეთე – ადექი თვითონ”. ის კი არა მხატვრებიც კი ცდილობენ გადმოგვცენ ბუნება ისე, როგორც თვითონ ხედავენ, გრძნობენ და იგნებენ. მართალია, რომ ამ დამოუკიდებლობას ისეთი ხასიათი აქვს, რომ შესაძლებელია მას დავარქვათ ”არისტოკრატიული ანარქიზმი”, რადგან ის თხოულობს თავისუფლებას მხოლოდ რჩეულთათვის, იმათთვის ვინც შედის პარნასში. თვითეულ მათგანს უნდა სრულიად თავისუფლად იაზროვნოს და ეძიოს დაუბოლოვებაში ის იდეალი, რომელიც მას უფრო მოსწონს, მაგრამ ამავე დროს მიაჩნია, რომ ”საჭიროა სარწმუნოება ხალხისათვის”, მას უნდა სავსებით დამოუკიდებლად იცხოვროს, მაგრამ ფიქრობს, რომ ”მორჩილება ქალის ხვედრია”; მას უნდა შექმნას ორიგინალური ნაწარმოებნი, მაგრამ მისი აზრით, ბრბო რომელიც ირევა იქ, ძირს, უნდა იყოს, როგორც მანქანა, დამორჩილებული შრომის განაწილების საზიზღარი ფუნქციისაგან. მაგრამ გემოვნების, აზროვნების ამ არისტოკრატებს არ ჰყოფნით უკვე ძალა ჩაკეტოს დიდი საგუბარი, საიდანაც მომდინარეობს ნაკადული. თუ მეცნიერება, ლიტერატურა და ხელოვნება შეიქმნენ ანარქისტული, თუ ყოველი პროგრესი, ყოველი ახალი ფორმა მშვენიერების დავალებულია თავისი არსებობით აზრის თავისუფალი განვითარების წინაშე, მაშინ ეს თავისუფალი აზროვნება მუშაობს აგრეთვე საზოგადოების დაბალ წრეებშიც და არაფერს აღარ შეუძლია შეაჩეროს ეს მუშაობა. ეხლა უკვე გვიანღაა ნაკადულის შეჩერება.
ნუ თუ მოკრძალების შემცირება არ არის თანამედროვე საზოგადოების უმეტესად დამახასიათებელი მოვლენა? კარგა ხანია მას აქეთ რაც შემთხვევა მქონია დამენახა, როგორ ათასი კაცის ბრბო მიაწყდებოდა რომელიმე დიდ ბატონის ცარიელ კარეტას. ეხლა ამას უკვე აღარ ვხედავ. არ არის ბევრი ხანი მას აქეთ, რაც ინდოეთის პარიები კეთილმსახურად გაჩერდებოდნენ ასთხუთმეტი ფეხის ნაბიჯზე, რომლებიც კანონით შორავდა იმათ ამაყი ბრამანისაგან: მას შემდეგ რაც კაცებმა დაიწყეს თავის მოყრა რკინის გზის სადგურებზე, მათ შორის დგას მხოლოდ თხელი კედელი სადგურის ზალის. რასაკვირველია დაქვეითების და შინაური დამცირების მაგალითები ეხლაც ბევრია, მაგრამ მიუხედავად ამისა, თანასწორობის იდეის პროგრესი აუცილებელია. ეხლა, სანამ თავის პატივისცემას გამოსთქვამდნენ, ადამიანები თავის თავს ხშირად ეკითხებიან: არის თუ არა მართლა ესა და ეს ადამიანი ან ესა და ეს დაწესებულება დამსახურებული პატივისცემას. დიდებულობის რწმენა გაქრა და მას უნდა გაჰყვეს ყველა ის დაწესებულებანი, რომლებიც მასზეა დამყარებული. სახელმწიფოს მოსპობა მჭიდროდ არის დაკავშირებული თაყვანისცემის მოსპობასთან.
შეუბრალებელი კრიტიკა, რომელშიაც ეხლა ატარებენ სახელმწიფოს, არ იბრალებს აგრეთვე ყველა იმ სახელმწიფოებრივ დაწესებულებას. ხალხს უკვე აღარ სწამს ნაკურთხი ჩამომავლობა კერძო საკუთრების, რომელიც, როგორც ეკონომისტები ამბობდნენ (ახლა უკვე ვეღარ ბედავენ ამის თქმას) არის ნაყოფი პატრონის პირადი შრომის, არასოდეს არ დაუგროვებია მილიონები მილიონებზე, და რომ ამგვარი საოცარი გამდიდრება ცუდი საოგადოებრივი წესწყობილების ნაყოფია, წესწყობილების, რომელიც ანიჭებს ერთ ადამიანს ათას სხვა ადამიანების შრომის ნაყოფს; ხალხი მუდამ პატივს სცემს პურს, რომელიც მუშამ თავისინ უფლით მოიპოვა, ქოხს, რომელიც მანთავისი ხელებით აიშენა, ბაღს რომელიც თვითონ გააშენა, მაგრამ ის უეჭველად დაეთხოვა პატივი სცეს ყველა ცრუ შეძლებას, რომლებიც შესდგებიან ყველანაირ ფასიან ქაღალდებისაგან, რომლებიც ბანკებში არიან შენახული, დადგება დღე, მე ამაში ეჭვი არ მეპარება, როდესაც ის გულდამშვიდებულად დაიბრუნებს ყველა ნაწარმოებს საერთო შრომისა: მადნებს, მამულებს, ქარხნებს, სასახლეებს, რკინის გზებს, ხომალდებს თავისი ტვირთით, როდესაც ბრბო, ”ფლიდი ბრბო”, რომელიც გახდა ამგვარი თავისი გაუნათლებლობის და მისი ფატალური ნაყოფის გამო – შინაყმობის, შესწყვეტს დაიმსახუროს შეურაცმყოფელი ზედმეტი სახელი, რომელსაც მას სახეში ესვრიან, როდესაც ის შეიგნებს, რომ პატრონობა ამ უზარმაზარი ქონების დამყარებულია განსაკუთრებულად ნაწერ ფიქციებზე, მწვანე ქაღალდების რწმენაზე, მაშინ თანამედროვე საზოგადოებრივი წესწყობილება აღმოჩნდება დიდ განსაცდელში. როგორ უშვერობად, როგორ უაზრობად ეჩვენებათ ჩვენ შთამომავლობას უგუნური ყვირილი, რომლითაც სდევნიან სიახლის მომხრეებს. რა მნიშვნელობა აქვს ჩვენთვის მთელ ტალახს, რომელსაც ჩვენ გვასხამს პრესა, რომელიც დავალებულია გადაიხადოს იმ პროზით ის ფულადი დახმარება, რომელსაც ის იღებს! რა მნიშვნელობა აქვს ჩვენთვის იმ შეურაცყოფას, რომლითაც სავსებით გულწრფელად გვაჯილდოებენ ჩვენ თვით ის კეთილ-მსახური, წმინდანი, მაგრამ ”სადა” ადამიანები, რომლებსაც მოჰქონდათ შეშა ივანე გუსის კოცონისათვის! ის მოძრაობა, რომელმაც ჩვენ მოგვიცვა დემაგოგების საქმე კი არ არის ან საწყალი ოცნების მოცულების, არამედ მთელი საზოგადოების თავის სისრულეში; ის ეხლა სჭიროებად გადაიქცა, აზროვნების წინსვლის გამო რომელიც შეიქმნა აუცილებელი, დაუმშვიდებელი, როგორც დედამიწის და ციურ მნათობთა ბრუნვა.
კიდევ შეიძლება დარჩეს ერთი ეჭვი, რომლის შემდეგ შეიძლება ვინმეს, ამგვარი კითხვა დაებადოს: მუდამ ხომ არ იყო ანარქია მხოლოდ იდეალი, გონების სავარჯიშებელი, დიალექტიკური ელემენტი? იყო როდესმე იგი განხორციელებული, პრაქტიკაზე მოხმარებული; აღმოცენებულა კი როდესმე ესეთი სავსებით დამოუკიდებელი საზოგადოებრივი ორგანიზმი, რომლის წევრებს ნებაყოფლობით ამხანაგურად შეუერთებიათ თავისი ძალა და ემუშავათ ერთად ყოველ გვარ უფლებს მოკლებულთ? ეს ეჭვი ადვილი გასაქარწყლებელია. დიახ, ანარქიული ორგანიზმები არსებობდნენ მუდამ: დიახ, ისინი განუწყვეტლად თან და თან, უფრო და უფრო ყოველ წლობით მრავლდებიან ინიციატივის განვითარების თანაბრად. მე შემეძლო დამესახელებინა თქვენთვის ველურებად აღიარებული მრავალი ტომი, რომელნიც ჩვენ დროშიც კი სცხოვრობენ სავსებით საზოგადოებრივ ჰარმონიაში და რომლებიც არ საჭიროებენ არ უფროსებს, არც კანონებს, არც ზღუდეებს, არც ჯარს; მაგრამ მე არ დავკმაყოფილდები მარტო ამ მაგალითებით, თუმც კი ესენიც არ არიან მოკლებულნი მნიშვნელობას: მე მეშინია, რომ შელაპარაკების მაგივრად მანიშნებენ სრულის ნაკლებობას ამ პირველ-ყოფილ ორგანიზმებისად შედარებით ჩვენ თანამედროვე საზოგადოებრივ წყობილებასთან, ამ ვეებერთელა ორგანიზმთან, რომელშიაც განუწყვეტლივ ეხლართვიან ერთი მეორეს მრავალი უფრო პატარა ორგანიზმები. ამიტომ გავანებოთ თავი ამ ტომებს და გადავიდეთ მხოლოდ ორგანიზაციაში მოყვანილ ერებზე, რომელნიც აღჭურვილნი არიან რთულ პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ მექანიზმით.
მართალია, რომ ისტორიაში არ შემიძლია მიგითითოთ ერთ-ართზე იმათზე, რომელიც ყოფილიყოს ორგანიზაციაში მოყვანილი წმინდა ანარქისტულ საფუძველზე, იმიტომ რომ, მაშინ ყველა ისინი იყვნენ იმ ხანაში, რომლის დროს უხდებოდათ ბრძოლა სხვადასხვა, ჯერ შეუერთებელ ელემენტებთან; მიუხედავად ამისა, ძნელი არ არის შენიშვნა, რომ ყველა ამ საზოგადოებათაგან, რომლებიც ჯერ არ არიან შეერთებული ერთ ჰარმონიულ ერთეულად, მაგრამ სარგებლობენ იმ დიდ კეთილ-ყოფით განირჩეოდნენ, იმ დიდ წარმოებით, რამდენადაც ის თავისუფალი იყო, რამდენადაც მასში მოიძებნებოდა პირადი ღირსება კერძო პირისა. დაწყებული ისტორიის უწინდელ დროიდან, იმ დროდან, როდესაც ადამიანურ საზოგადოებებში აღმოცენდებოდნენ, ეს ეს იყო მხოლოდ ხელოვნებანი, მეცნიერებანი და მრეწველობა, ხალხის უდიდეს ისტორიის პერიოდებიიყვნენ ისინი, რომელშიაც ხალხი, აზვირთებული რევოლუციებით, უმცირესად იტანდნენ ხანგრძლივ და მძიმე ჩაგვრას სწორად დამყარებულ მთავრობისაგან. ორი უკეთესი პერიოდი კაცობრიობის ისტორიისა გამოგონებათა და გამოჩენათა მნივნელოვანებით, აზრების განვითარებით, ხელოვნების აყვავებით, იყვნენ ბუნდოვანნი დროები, ”საშიშ თავისუფლებისა”. მიდიელებისა და სპარსელების ვრცელ სამეფოებში, სუფევდა წესიერება, მაგრამ ამათგან კაი არა გამოსულა რა, მაშინ როდესაც მუდამ მღელვარე გამუდმებულად შფოთების გამო რყევაში მყოფმა რესპუბლიკანურმა საბერძნეთმა წარმოშვა მამამთავრები ყველა იმის, რაც არის დიდი და მაღალი თანამედროვე ცივილიზაციაში; ჩვენ არ შეგვიძლია აზროვნება, არ შეგვიძლია რამე გამოჩენილი თაოსნობა უიმისოდ, რომ ჩვენი აზრი არ წარიტაცოს ამ დიდებულმა ელინებმა, რომლებიც ჩვენი წინაპარნი იყვნენ და რომლებიც დღემდე დარჩნენ ჩვენთვის ნიმუშებად. 2000 წლის შემდეგ მრავალი ტირანიის შემდეგ, დაცაგვრათა შავი დროების შემდეგ, რომელსაც თითქოს ბოლო არ უჩანდა, იტალიამ, ფლანდიამ, გერმანიამ და მთელმა ევროპის ქალაქის თემებმა ხელახლა მოინდომა ამოესუნთქა თავისუფლად; მაშინ ქვეყანა აბობოქრებული იყო უთვალავ რევოლუციებით. ფერრარიმ ჩამოთვალა არა ნაკლებ 7000 ადგილობრივ ამბოხებისა მარტო ერთ იტალიაში; მაგრამ ამასტან ერთად იფეტქა თავისუფალი აზროვნების ალმაც და კაცობრიობა ხელახლად დაადგა აყვავების გზას; რაფაელების, ვინჩების და მიქელანჯელოების წყალობით მან ხელმეორედ იგრნო ახალგზრდობა. შემმდეგ დაადგა დიდებუი ენციკოპედიის, მაზედ მოყოლებული მსოფლიო რევოლლუციების და ამის შემდგომ გამოცხადებულის ადამიანის უფლებების საუკუნე. სცადეთ ეხლა თუ შეგიძლიათ დათვლა მთელი პროგრესისა, რომელიც მოხდა ამ დიდებულ კაცობრიობის აბობოქრების შემდეგ! მართლა, შეიძლება შევეკითხოთ ჩვენ თავს, მოხდა თუ არა კონცენტრაცია XIX საუკუნეში დიდი ნაწილი კაცობრიობის ისტორიისა ხალხის რაოდენობა თითქმის ნახევარ მილიარდზე მეტი ხდებოდა, ვაჭრობა გაათკეცდა, მრეწველობა განახლდა, და მისი სახსარი შესანიშნავად გამდიდრდა, აღმოცენდნე ახალი მეცნიერებანი და, რაც უნდა თქვან, ხელოვნების მესამე ეპოქა დადგა; გათვიცნობიერებულმა და საერთაშორისო სოციალიზმა მიაღწია თავის სრულ განვითარებას. ჩვენ მაინც ვგრძნობთ, რომ ვცხოვრობდთ დიდებული ამოცანებისა და დიდებული ბრძოლის საუკუნეში. სცადეთ ეხლა შევუნაცვლოთ იმ ას წელს, რომელნიც გამოვიდნენ XVII საუკუნის ფილოსოფიისაგან იმგვარივე ხანგრძლივ პერიოდი, რომელიც მოკლებულია ისტორიას, რომლის განმავლობაში 300 მილიონი მშვიდი ჩინელები იცხოვრებდნენ რომელიმე ”ხალხის მამის” დიპლომიან მანდარინების და ჩვეულებათა (обрядовъ) კრებულის მზრუნველობის ქვეშ. ჩვენ მივუახლოვდებოდით უმოქმედობას და სიკვდილს, მის მაგიერ, რომ გვეცხოვრა ეს როგორც ვოცხოვრებთ.
თუ რომ გალილეოს, რომელიც იჯდა ინკვიზიციის საპყრობილეში, შეეძლო თავისთვის წაელუღლუღა: ”მაინც ბრუნავს!” ჩვენ ეხლა რევოლუციების მეოხებით, თავისუფალი აზროვნების ძალადობის მეოხებით, ქუჩაზე და მოედნებზე შეგვიძლია ხმამაღლა ვიყვიროთ: ”ქვეყანა მოძრაობს და კიდევაც იმოძრავებს!..”
ამ დიდებული მოძრაობის გარდა, რომელსაც თანდათან საზოგადოება თავისუფალი აზროვნებისაკენ, თავისუფალი ზნეობისაკენ, თავისუფალი ყოფაქცევისაკენ, ე.ი. ანარქიზმისაკენ, აქვს ადგილი კიდევ მეორეგვარ საქმეს: პირდაპირი ცდანი ანარქისტული და კომუნისტური კოლონიების დამყარების ცდანი, რომლებიც შეიძლება შეადარონ ლაბორატორიულ გამოცდილებებს, ქიმიკოსების და ინჟინერებისაგან გაკეთებულს. ყველა ამ ცდათ თემების დამყარებისა აქვთ ფრიად დიდი ნაკლოვანება, ყველა ესენი ხდებიან ცხოვრების ჩვეუებრივ პირობების გარეშე, ე. ი. დაშორებული ქალაქებისაგან, რომლებშიაც გახდებიან ადამიანები, ჩნდებიან იდეები და ახლდება გონება მიუხედავად ამისა ბევრმა ამგავრ დასაწყისებმა მიაღწიეს სრულ წარმატებას. სხვათა შორის ახალგაზრდა იკარია, განახლებული კოლონია კაბე, რომელიც დაარსებული იყო ნახევარი საუკუნის წინად ავტორიტეტულ კომუნიზმის საფუძვლებზედ: რომელიც დიდდებოდა ემიგრაციის მეოხებით და შეიქმნა წმინდა ანარქიული ჯგუფი კომუნისტებისა და რომელიც მშვიდად ცხოვრობს ჩვენ დროში იობის ვაკეზე, ბერების მდინარის მახლობლად…
მიუხედავად ამისა ანარქიზმის პრაქტიკა ყველაზე უფრო ჩვეულებრივ ცხოვრებაში იმარჯვებს. განსაკუთრებით უბრალო ხალხში, რომელიც უეჭველია ვერ გაუძლებდა არსებობისათვის მრისხანე ბრძოლას, რომ არ მიმართვდეს ხოლმე ნებით ურთიერთდახმარებას, და უყურადღებოდ არ ტოვებდეს ინტერესების განსხვავებას და მოცილეობას. როდესაც რომელიე ღატაკი ავად გახდება, მაშინ სხვა ღატაკებს თავისთან მიყავთ მისი ბავშვები: აჭმევენ მას, უყოფენ თავის ისედაც ნაკლულ საშოვარს, ცდილობენ ორკეცი მუშაობით მათი შრომაც შეასრულონ. მეზობლებს შორის მყარდება რაღაც კომუნიზმის მაგვარი, სესხების და სამეურნეო ხელსაწყოების და საგზლების წინ და უკან განუწყვეტელი მოძრაობის მეოხებით სიღარიბე აკავშირებს ყველა უბედურთ ერთ ძმურ კავშირში: ერთად უჭირთ და ერთად ძღებია. ანარქისტული მორალი და პრაქტიკა ხდებიან სახელმძღვანელოდ თვით ბურჟუაზიულ ყრილობებისთვის, მორალი და პრაქტიკა, რომლისგანაც ესენი, როგორც ჰგავს გაძევებული არიან. წარმოიდგინეთ პიკნიკი, რომელზედაც რომელიმე სტუმარმა ან ტვით მასპინძელმა მიიღო უფროსის კილო და მისცა თავის თავს ნება უბრძანოს დანარჩენებს ან უტაქტოდ სცადოს აიძულოს დანარჩენები დაემორჩილნონ მის ჭირვეულობას! ნუთუ ეს არ მოჰკლავდა ყოველ სიამოვნებას, ყოველ მხიარულებას? მხიარულება გამეფებულია მხოლოდ თანასწორ და თავისუფალ ადამიანებს შორის, რომლებსაც შეუძლიათ გაერთო ისე, როგორც ეს მათ მოუვატ ჭკუაში თვითეულებს ან ჯგუფებად, მაგრამ, რომლებსაც ურჩევნიათ იმხიარულონ ერთად, იმიტომ რომ ამგვარად გატაცებული საათები იმათ ეჩვნებათ უფრო ტკბილად.
აქ მივცემ ჩემს თავს ნებას მოგითხროთ თქვენ ერთი შემთხვევა, რომელიც ერთხელ მე შემემთხვა. ჩვენ ვმგზავრობდით ერთი იმ მშვენიერ თანამედროვე ხომალდზე, რომლებიც საათში 25-30 ვერსის სისწრაფით აპობს ზღვის ზვირთებს და მგზავრობენ ერთი კონტინენტიდან მეორემდე, მიუხედავად ქარისა და ავი ამინდისა. ტკბილი საღამო, წყნარი ჰაერი იყო და ჩამობნელებულ ცაზე ვარსკვლავები ენთებოდა, ხომალდის ბანზე მუსაიფი გაიმართა, სხვაზე უნდა ელეპარაკათ თუ არა იმ მუდმივ სოციალურ კითხვაზე, რომელიც როგორც ედიპის სფინქსი გწურავთ და გახრჩობთ თქვენ. ერთ ჯგუფში მყოფ რეაქციონერზე ცხარე იერიში მიჰქონდათ დანარჩენ თანამოსაუბრეებს, რომლებიც ყველა მეტად თუ ნაკლებად სოციალისტები იყვნენ. უცებ მან მიმართა კაპიტანს, უფროსს, პატრონს, იმ იმედით, რომ მასში თავისი აზრების მხარდამჭერს ნახავდა: ”თქვენ აქ უფროსი ბრძანდებით”, თქვა მან, ნუთუ თქვენი უფლება ხელუხლებელი არ არის? რაღა მოუვიდოდა ხომალდს, რომ თქვენ უცებ დასთხოვოდით მის მართვას?” ”თქვენ გულუბრყვილო კაცო”, უპასუხა კაპიტანმა, ”ჩვენ შორის მე შემიძლია ვთქვა, რომ ჩვეულებრივ მე სრულიად უსარგებლო ვარ. მედიმონე ხომალდის მიმართულებას იცავს, რამოდენიმე წუთს შემდეგ ას შეენაცვლება მეორე. შემდეგ მესამე და სხვა, და ჩვენ განგავგრძობთ სწორად მოძრაობას წინ ჩვეულებრივი გზით, ჩემი მხრით ყოველი მონაწილეობის მიუღებლად. დაბლა მემანქანეები და კაჩეგარები მუშაობენ ჩემს დაუხმარებლად; მერ არც კი მეკითხებიან რამეს და უკეთესადაც ვინემ მე ვაძლევდე რჩევას. აგრეთვე კარგად იციან ყველა მატროსებმა, რა უნდა ჰქნან, მე მხოლოდ მიწევს შევუთანხმო ჩემი პატარა ნაწილი შრომისა იმათ უფრო მძიმე და მუხედავად ამისა უგლახესად დაფასებულ შრომას. ჩემი მოვალეობაა რასაკვირველია ხომალდის მართვა, მაგრამ ნუთუ არ ხედავთ, რომ ეს მხოლოდ ფიქცი არის? აი რუკები, მე ხომ ისინი არ შემიდგენია; აი მიმართულების მაჩვენებელი კომპასი, არც ის მე არ გამომიგონია; ჩვენთვის გაიყვანეს არხი იმ ნავსადგურის, საიდანაც ჩვენ გამოვედით, და იმის, სადაც მივდივართ; არც ეს მშვენიერი ხომალდი მე არ ამიშენებია, ხომალდი, რომელიც არც კი კრიჭინებს ტალღების ცემით მედიდურად ქანაობს ზვირთებზე და სიმძლავრით მიდის წინ ორთქლის საშუალებით. რას წრმოვადგენ მე აქ შედარებით იმ დიად გარდაცვლილებთან, გამომგონებლებთან და მეცნიერებთან, რომლებმც გვასწავლეს ჩვენ ზღვების გადალახვა? ჩვენ ყველა მხოლოდ მათი მოკავშირეები ვართ, ჩვენ და ჩემი ამხანაგი მატროსები და თქვენ მგზავრები, აგრეთვე, იმიტომ რომ თქვენი გულისათვის ვარღვევთ ტალღებს, იმ შემთხვევაში კი, როდესაც ხიფათი მოგველის, ჩვენ ვიმედოვნებთ თქვენ ძმურ დახმარებას. ჩვენი საქმე საერთოა და ყველა ჩვენ ურთიერთ შორის თანაზიარნი (სოლიდარული) ვართ!” ყველა სდუმდა, მე სიფრთხილით შევინახე ჩემ მეხსიერებაში ამ არა სავსებით ჩვეულებრივ კაპიტანის სიტყვები.
ამგვარად ამ ხომალდს, ამ მცურავ ქვეყანას, სადაც სასჯელი სრულიად არ არის ცნობილი, მიუხედავად იერარქიული შეუსაბამობისა, მიაქვს ოკეანის გადაღმა სამაგალითო რესპუბლიკა, არც ეს მაგალითია ერთადერთი. თვითეულმა თქვენტაგანმა იცის, გაგონით მაინც, ისეთი სკოლები, რომლებშიაც მასწავლებელი, მიუხედავად მკაცრი სასკოლო წესის, რომელსაც არასოდეს არ ხმარობს; ხედავს თავის მოწაფეებში მეგობრებს და ბედნიერ თანამშრომლებს. შესაფერმა სამასწავლებლო უფროსობამ დაადგინა ყოველგვარი სასჯელები პატარა არამზადების დასათრგუნავად, მაგრამ იმათი უფროსი მეგობარი არ საჭიროებს ამ დამთრგუნველ მექანიზმს: ის მოწაფეებს ისე ეპყრობა, როგორც დიდებს, მიმართავს მუდამ მათ კეთილ ნებას, მათ მიხვედრას, მათ სამართლიანობის გრძნობას, და ყველა ისინი სიხარულით ეგებებიან ამ მოწოდებას. ამგვარად გამოდის პაწაწკინა, ანარქიული, ჭეშმარიტი, კაცობრიული საზოგადოება, მიუხედავად იმისა, რომ ყველაფერი ირგვლივ წრეში თითქოს განგებ მიმართულია იმისათვის, რომ ხელი შეუშალოს მის წარმოშობას; კანონებიც, სამართნიც, გლახა მაგალითებიც და საზოგადოებრივი უზნეობაც.
ამგვარად, მიუხედავად ცრურწმენებისა და ძველი ზნეობის ტვირთისა, განუწყვეტლივ ჩნდებიან ანარქისტული ჯგუფები. ჩვენი ახალი ქვეყანა ამოდის ჩვენ გარშემო თითქოს გაზაფხულის ყვავილი საუკუნეების ნაგავისგან. ის არა თუ ქიმერიული არ არის, როგორც ამას მუდამ გვიმეორებენ, არამედ ის ჩნდება ათასი სხვადასხვა სახით, მხოლოდ ბრმები ვერ ამჩნევენ ამას. სამაგიეროდ თუ არსებობს ქიმერიული შეუძლებელი საზოგადოება, ეს ის ხარახურაა, რომელშიაც ჩვენ ვცხოვრობთ. თქვენ დამეთანხმებით, რომ მე ცუდად არ მიხმარია თანამედროვე საზოგადოების კრიტიკა, მიუხედავად მთელი თავისი სიადვილისა, მაგრამ თუ მართალია, რომ საზოგადოებად უნდა იყოს გულისხმებული ინდივიდების შეერთებულება, ინდივიდების, რომლებიც უხლოვდებიან ურთიერთ საერთო კეთილდღეობის მისაღწევად, მაშინ შეუძლებელია, შეუსაბამობის ჩაუდენლად, მივცეთ ეს სახელწოდება ჩვენს გარშემო მყოფ ქაოსებურ მასას. მისი ადვოკატების აზრით, მისი მიზანია სრული წესრიგის დაცვა, ყველას ინტერესების დაცვის საშუალებით, მაგრამ ნუთუ სასაცილო არ არის ვუწოდოთ მოწესრიგებული საზოგადოება ჩვენ ევროპულ, განათლებულ ქვეყანას მის განუწყვეტელ მორიგეობით შინაგან დრამებისა, მკვლელობათა, ძალადობათა და თოფების დახლისა, გადაგვარებათა და შიმშილობათა, მძარცველობათა და ყოველგვარ ვერაგობათა, გაკოტრებათა, დაქვეითებათა და გატიალებათა? რომელი ჩვენგანი აქედან გასვლისთანავე არ შეხვდება ქუჩაში სიღატაკისა და ბიწიერების აჩრდილს? ჩვენ ევროპაში ხუთი მილლიონი ადამიანი მოიპოვება ისეთები, რომლებიც უცდიან ნიშანს, იმისათვის, რომ დაიწყონ სხვა ადამიანების ჟლეტა, სახლების და მოსავალის დაწვა; სხვა ათი მილიონი ადამიანი სათადარიგოდ, ყაზარმების გარეშე არიან შენახული და მათაც გატიალლების საქმე აქვთ მინდობილი, ხუთი მილიონი უბედური საპყრობილეში ცხოვრობს, 10 მილიონი ყოველწლიურად კვდებიან დროზე ადრე სიკვდილით, და 370 მილიონ ადამიანში 350 მილიონი, თუ ყველას არ ვიტყვით ძიგძიგებენ ხვალინდელი დღის საფუძვლიანი შიშით, იმისთვის რომ მიუხედავად საზოგადოების სიმდიდრეთა უზარმაზარი რიცხვისა ვის შეუძლია თქვას, რომ რამე ხელისშემშლელ მოულოდნელი ვითარება არ დააკარგვინებს ხვალ მთელ თავის ქონებას? არავის არ შეუძლია უარყოს ეს ფაქტები და მე მგონია, რომ ამ ფაქტებმა უნდა ცაგვაგონოს ჩვენ მედგარი გადაწყვეტილება შევცვალოთ ამგვარი წესი, რომელიც მუდამ რევოლუციებით გვექადის.
ერთხელ მე მომიხდა მესაუბრა ერთ მაღალჩინოსანთან, რომელიც ეკუთვნოდა იმ წრეს, საიდანაც გამომდინარეობენ კანონები და სასჯელები: ”დაიცავი თქვენი საზოგადოება!” ვეუბნებოდი მე მას – ”როგორ გინდათ, რომ მე ის დავიცვა?” მიპასუხა მე მან, ”მისი დაცვა შეუძლებელია!” ის თავს იცავს, მაგრამ ისეთი არგუმენტების საშუალებით, რომლებიც არ შეიძლება საბუთებად იქნან ცნობილი.
მეორე მხრივ იმათ, ვისაც მასზე იერიში მიაქვს, შეუძლიათ ეს დამშვიდებული სინდისით ქნან. რასაკვირველია მისი გარდაქმნა გამოიწვევს ძალადობასაც, მაგრამ დღევანდელი საზოგადოება ნუთუ განუწყვეტელი ძალადობა არ არის? და ვინ იქნება დამნაშავე ამისთვის? ნუთუ ისინი, რომლებიც ქადაგებენ ყველასათვის სამართლიანობას და თანასწორობას განურჩევლად პიროვნებათა? თუ ისინი, რომლებიც ცდილობენ დაიცვან საზოგადოების დაყოფა და მაშასადამე საკასტო სიძულვილიც, ისინი, ვინც კითხვების გადაწყვეტა იციან მხოლოდ ქვეითი ჯარის, კავალერიისა და არტილერიის საშუალებით?
ისტორია გვიჩვენებს რომ სიძულვილის პოლიტიკა მხოლოდ სიძულვილს ბადებს და ფატალურად უფრო ხდის საქმეს, ან კიდევ საბოლოო დაღუპვას იწვევს. რამდენი ერი დაიღუპა ასე, და ამასთანავე იღუპებოდნენ ერთად ჩაგრულნიც და მჩაგვრელებიც! იქნება ჩვენც მოგველის თავის დროზე დაღუპვა? მე იმედი მაქვს რომ არა, იმ ანარქისტული იდეების მეოხებით, რომლებიც უფრო და უფრო ვრცელდებიან და რომლებიც ანახლებენ ადამიანების პირად თაოსნობას. თითქმის თქვენ თუ ანარქისტები არ ხართ, ყოველშემთხვევაში მაინც ახლოს დგახართ უკანასკნელებთან. რომელი თქვენგანი იტყვის გულწრფელად, რომ ის თავის მეზობელზე მაღლა დგას? რომელი არ ხედავს მასში თანასწორ ძმას? ზნეობრივი პრინციპები, რომლებიც ამდენჯერ იყვნენ გამოცხადებულნი ამ შენობაში მეტად თუ ნაკლებად სიმბოლური სახით, უეჭველია გაყვანილი იქნებიან ნამდვილ ცხოვრებაში, იმიტომ რომ ჩვენ, ანარქისტებმა ვიცით, რომ ეს საფუძველნი, საფუძველნი სრული სამართლიანობისა, თავისუფლებისა და თანასწორობისა შეადგენენ ჭეშმარიტ ზნეობას და მთელი ჩვენი გულით მოვუხმობთ მას, მაშინ როდესაც მოწინააღმდეგენი ყოყმანობენ; ისინი დარწმუნებული არ არიან თავიანთ სიამრთლეში და ნამდვილად კი ისინი კარგად არიან მიმხვდარნი, რომ მართალი არ არიან და მომავალი კი ჩვენ გვეკუთვნის.
ვეფხვია მანია 